Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie braku spójnego i efektywnego systemu nadzoru nad bezpieczeństwem produkcji i dystrybucji żywności.

Rzecznik Praw Obywatelskich z dużym niepokojem przyjął wnioski Megainformacji Najwyższej Izby Kontroli pt. "System bezpieczeństwa żywności w Polsce - stan obecny i pożądane kierunki zmian". Wynika z niej bowiem, że kontrole przeprowadzone przez NIK w ciągu kilku ostatnich lat, dotyczące szeroko ujętej problematyki bezpieczeństwa żywności, wykazały wiele mankamentów organizacji urzędowej kontroli żywności w Polsce. Zdiagnozowane zagrożenia wynikają w szczególności z braku spójnego i efektywnego systemu nadzoru nad bezpieczeństwem produkcji i dystrybucji żywności.

Rzecznik zauważył, że w Polsce kontroli żywności dokonuje kilka instytucji państwowych. Mimo że kompetencje są podzielone między inspekcjami, to często wzajemnie nakładają się na siebie i nie są czytelne. Prowadzi to do sporów kompetencyjnych. Urzędowa kontrola regulowana jest przez wiele niespójnych aktów prawnych. Do określenia kompetencji i relacji pomiędzy organami stosowana jest zróżnicowana terminologia. Z powodu niejasności w zakresie kompetencji i częstego dublowania działań zawierane są różnego rodzaju umowy o współdziałaniu, których stronami są poszczególne inspekcje.

NIK wskazując na powyższe niedostatki istniejących rozwiązań, zaproponowała działania, które powinny przynieść poprawę istniejącego stanu organizacyjnoprawnego. W ocenie NIK, ujednolicenie struktur urzędowej kontroli żywności może w znacznym stopniu zminimalizować zdiagnozowane w kontrolach problemy systemu, a w niektórych aspektach całkowicie je wyeliminować.

Z perspektywy RPO istotne znaczenie ma to, że uproszczenie systemu urzędowej kontroli żywności niewątpliwie uczyni go mniej uciążliwym dla przedsiębiorcy. Przy aktualnej strukturze systemu urzędowej kontroli żywności problemem staje się już samo ustalenie, która inspekcja i w jakim zakresie powinna nadzorować danego przedsiębiorcę. W efekcie przedsiębiorcy, w tym samym zakresie, podlegają kilku kontrolom, a mogą też występować takie obszary działalności, których kontrola nie obejmie, co w efekcie wpływa na szczelność systemu. Istnienie wielu organów urzędowej kontroli żywności powoduje także, iż nie jest możliwe, aby w swojej działalności uwzględniły one zasadę proporcjonalności w odniesieniu do częstotliwości i zakresu przeprowadzanych kontroli oraz przy wymiarze sankcji.

W ocenie Rzecznika konsolidacja istniejących organów urzędowej kontroli żywności, ich pionizacja i oddanie nadzoru jednemu organowi mogłaby pozwolić w dłuższej perspektywie np. na: zwiększenie efektywności, skuteczności i przejrzystości urzędowej kontroli żywności, uproszczenie procedur, wprowadzenie i stosowanie jednolitych zasad sankcjonowania naruszeń prawa żywnościowego.

Mając na względzie powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra jako koordynatora bezpieczeństwa żywności z prośbą o zajęcie stanowiska wobec przedstawionych uwag.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z 15 czerwca 2022 r. zaznaczył, że analiza NIK oparta została na wynikach kontroli przeprowadzonych w latach 2013-2019, co oznacza, że odniesiono się do obszaru objętego kontrolą, który funkcjonował ponad siedem lat temu. Przedstawione informacje opisują zatem stan faktyczny z okresu, którego nie można bezpośrednio odnosić do chwili obecnej. Analiza NIK wielokrotnie wskazuje rolę Inspekcji Handlowej (IH), pomimo iż zadania IH w zakresie związanym z żywnością zostały przekazane ustawowo Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Zmiana ustawy kompetencyjnej była elementem usprawnienia i ewolucji systemu nadzoru nad żywnością. Należy także podkreślić, że organy urzędowej kontroli żywności zacieśniły współpracę, czego przykładem może być m.in. porozumienie zawarte w 2018 r. pomiędzy Państwową Inspekcją Sanitarną (PIS) i Inspekcją Weterynaryjną. Sekretarz Stanu wskazał, iż nadzór w zakresie bezpieczeństwa żywności i żywienia, sprawowany przez organy PIS, ma charakter kompleksowy i wpisuje się w szeroko rozumiany nadzór epidemiologiczny. Tymczasem sformułowane w analizie NIK wnioski, jak również ocena działania PIS, były w wielu aspektach nieaktualne, niewłaściwe i wyolbrzymione, a w niektórych przypadkach podważały także założenia ustawodawstwa (m.in. w zakresie substancji dodatkowych). Polska jest jednym z krajów, który bada żywność pod kątem zawartości substancji dodatkowych, a także kryteriów czystości tych substancji, dlatego też wskazywanie tego obszaru jako niewłaściwie nadzorowanego jest nieuprawnione i stawia jakość polskiej żywności w złym świetle.