Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie praktyki zawróceń migrantów i uchodźców do linii granicy państwowej z dnia 2022-06-20.
Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie praktyki zawróceń migrantów i uchodźców do linii granicy państwowej.
W dniu 7 kwietnia 2022 r. biuro Komisarz Praw Człowieka Rady Europy opublikowało raport pt. "Wypchnięci poza granice. Cztery obszary wymagające pilnych działań, aby położyć kres naruszeniom praw człowieka na granicach Europy" (dalej również: "dokument" lub "raport") dotyczący zjawiska dokonywanych przez niektóre państwa członkowskie Rady Europy, w tym również Polskę, tzw. push-backów, czyli zawróceń migrantów i potencjalnych uchodźców do linii granicy państwowej.
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, iż według rekomendacji Komisarz Praw Człowieka RE, zobowiązania prawne państw członkowskich powinny być przestrzegane m.in. poprzez powstrzymanie się od odsyłania osób przez granice bez zastosowania wobec nich zindywidualizowanej procedury, co jest konieczne, aby zapobiec naruszeniu zasady non-refoulement, zakazu wydaleń zbiorowych lub prawa do skutecznych środków odwoławczych. Należy zatem odstąpić od przyjmowania takich regulacji prawnych lub polityk, które umożliwiają odsyłanie osób bez zapewnienia im dostępu do indywidualnej procedury. Jednocześnie w raporcie zalecono prowadzenie skutecznych i niezależnych dochodzeń w sprawie wszystkich zarzutów dotyczących przemocy wobec uchodźców i migrantów, umożliwiających karanie winnych i wypłacanie ofiarom odszkodowań, a także wydanie jasnych i wiążących przepisów oraz zasad postępowania dla organów odpowiedzialnych za kontrolę graniczną, odnoszących się do sposobu postępowania z osobami przekraczającymi granicę w miejscach do tego nieprzeznaczonych, zapewniających poszanowanie praw człowieka i standardów ochrony praw uchodźców.
Co więcej, wszystkim osobom, które chcą złożyć wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej należy zapewnić dostęp do sprawiedliwej i skutecznej procedury uchodźczej obwarowanej odpowiednimi gwarancjami (w tym dostępem do informacji, tłumaczy i pomocy prawnej). Ponadto, przed podjęciem decyzji o wydaleniu lub zawróceniu należy rozważyć okoliczności, w jakich znajdą się osoby zawrócone przez granicę. W tym zakresie, zdaniem Komisarz, należy ustalić, czy osoby te będą miały dostęp do żywności, wody i doraźnej opieki zdrowotnej. W przypadku zaś, gdy takie podstawowe potrzeby nie będą zaspokojone, należy powstrzymać się od wydalenia lub zawrócenia cudzoziemca.
W raporcie zwrócono także uwagę, że stosując "push-back" państwa członkowskie narażają się na ryzyko naruszenia zasady non-refoulement, która jest silnie zakorzeniona w międzynarodowych instrumentach prawnych, zwłaszcza w Konwencji dotyczącej statusu uchodźców, a która zabrania państwom - stronom Konwencji zawracania uchodźców (w tym osób ubiegających się o ochronę) do miejsca, w którym groziłyby im prześladowania.
W tym kontekście RPO przypomniał, iż niezmiennie krytycznie ocenia wprowadzone do polskiego porządku prawnego w sierpniu i październiku 2021 r., nieznane wcześniej prawu polskiemu, procedury zawracania cudzoziemców do linii granicy, w kontekście trwającego od sierpnia kryzysu na naszej wschodniej granicy - de facto na Białoruś (procedura wprowadzona w drodze nowelizacji w sierpniu 2021 r. rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych) oraz wydawania przez komendantów placówek Straży Granicznej postanowień o opuszczeniu terytorium RP, których wykonanie również powoduje zawrócenie cudzoziemca na białoruską stronę granicy. W opinii Rzecznika wdrożenie zaleceń przedstawionych w omawianym raporcie Komisarz Praw Człowieka RE, w zakresie przestrzegania przez państwa członkowskie swoich zobowiązań prawnych, jest koniecznością i umożliwi poszanowanie praw osób poszukujących ochrony międzynarodowej m.in. poprzez tymczasowe, na czas trwania postępowania o udzielenie ochrony, wpuszczenie ich na terytorium Polski i przyjęcie od nich przez funkcjonariuszy Straży Granicznej odpowiednich wniosków.
Wśród zaleceń Komisarz Praw Człowieka RE znalazło się także podjęcie działań w celu zwiększenia przejrzystości i odpowiedzialności w odniesieniu do praktyk kontroli granicznej. Nacisk został położony nie tylko na wzmocnienie istniejących działań w zakresie monitoringu granic prowadzonych przez krajowe instytucje praw człowieka, takie jak instytucja rzecznika praw obywatelskich czy krajowe mechanizmy prewencji, ale również na uznaniu ważnej roli, jaką pełnią społeczeństwa obywatelskie, indywidualni obrońcy praw człowieka oraz dziennikarze pracujący w sferze ochrony praw migrantów i uchodźców. W tym zakresie rekomendowane jest, aby państwa członkowskie zaprzestały wszelkich działań sądowych, administracyjnych lub innych, prowadzonych wobec takich osób w związku z ich aktywnością na rzecz ochrony praw migrantów oraz szybko i zdecydowanie reagowały w przypadku powzięcia wiadomości o groźbach lub użyciu przemocy wobec nich. Komisarz Praw Człowieka RE opowiada się również za zniesieniem przeszkód prawnych, administracyjnych i praktycznych, które nadmiernie ograniczają lub utrudniają pracę krajowych instytucji praw człowieka, organów międzynarodowych, organizacji pozarządowych i mediów działających na terenach przygranicznych i zajmujących się kwestiami związanymi z kontrolą graniczną. Tymczasem aktualnie, na gruncie krajowym, jedynym podmiotem działającym na rzecz praw człowieka, dopuszczonym przez organy władzy publicznej do monitorowania działań podejmowanych przez Straż Graniczną w stosunku do cudzoziemców przekraczających granicę z Polską od strony białoruskiej pozostaje Rzecznik Praw Obywatelskich. W następstwie ogłoszenia w rozporządzeniu Prezydenta RP z dnia 2 września 2021 r. stanu wyjątkowego w gminach przy granicy z Białorusią, a w późniejszym czasie wprowadzenia na mocy nowelizacji ustawy o ochronie granicy państwowej, zakazu przebywania w strefie nadgranicznej, dostępu do obszaru dotkniętego kryzysem humanitarnym pozbawione zostały m.in. organizacje pozarządowe odgrywające kluczową rolę w systemie rejestrowania i raportowania przypadków naruszania praw człowieka, czy przedstawiciele mediów, którzy nierzadko ujawniając przypadki takich naruszeń skłaniają władze państwowe, organizacje międzynarodowe i instytucje praw człowieka do działania. Wprowadzenie powyższych regulacji było również przedmiotem wystąpień RPO skierowanych do Premiera oraz do Senatu RP , w których Rzecznik negatywnie ocenił m.in. istotne ograniczenie prawa jednostki do swobodnego przemieszczania się, wyrażonego w art. 52 ust. 1 Konstytucji, czy niewymienienie wśród osób wyłączonych spod zakazu przebywania na tym terenie dziennikarzy, co ma szczególne znaczenie z punktu widzenia realizacji konstytucyjnej wolności pozyskiwania informacji.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o szczegółową analizę raportu Komisarz Praw Człowieka RE, a także przedstawionego wyżej stanowiska.