Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zmian zasad dostępu do urzędu sędziego.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi wskazujące na wątpliwości konstytucyjne wynikające z brzmienia art. 18 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie ze wskazanym przepisem osoba, która ukończyła aplikację ogólną i przez określoną ilość lat była zatrudniona w sądzie na stanowisku asesora sądowego, referendarza sądowego lub asystenta sędziego zachowuje prawo do powołania na stanowisko sędziego sądu rejonowego przez 7 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Wydłużenia tego okresu nie przewiduje również projekt ustawy o ustroju sądów powszechnych.

W ocenie Skarżących ustawodawca, wprowadzając negatywną przesłankę w postaci upływu okresu po jakim kandydat traci możliwość ubiegania się w konkursie o stanowisko sędziego sądu rejonowego, narusza postanowienia Konstytucji, w szczególności art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji stanowiące o równym traktowaniu podmiotów i zakazie dyskryminacji, art. 60 Konstytucji gwarantujący równy dostęp do służby publicznej oraz wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę ochrony praw nabytych. Skarżący wskazują także, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać przy tym istoty wolności i praw (art. 31 ust. 3).

Kolejne zastrzeżenia związane z przedstawionym projektem ustawy o ustroju sądów powszechnych jest brak możliwości, aby referendarz sądowy został powołany bezpośrednio na stanowisko sędziego. Zastrzeżenia Skarżących budzi fakt, że możliwość taką posiadają osoby, które wykonywały zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza co najmniej przez sześć lat. Referendarz sądowy może natomiast najpierw zostać powołany na stanowisko asesora, jeżeli był zatrudniony na stanowisku referendarza sądowego co najmniej przez 5 lat i złożył egzamin sędziowski, i dopiero po co najmniej 3-letniej asesurze ubiegać się o stanowisko sędziego. W ocenie Skarżących wobec kwalifikacji, jakie należy posiadać, aby zostać zatrudnionym na stanowisku referendarza sądowego, ograniczenie takie nie znajduje uzasadnienia.

Zgodnie z art. 232 projektowanej ustawy, na stanowisko referendarza sądowego może być mianowany ten, kto zdał egzamin referendarski, sędziowski, prokuratorski, notarialny, adwokacki lub radcowski lub ukończył aplikację sędziowską albo aplikację prokuratorską. Skarżący zauważają, że referendarz sądowy musi legitymować się wysokimi kwalifikacjami, by zostać powołanym na to stanowisko. W ich ocenie, odmówienie tej grupie zawodowej możliwości ubiegania się bezpośrednio o stanowisko sędziego stawia ich w niekorzystnym położeniu wobec przedstawicieli innych zawodów prawniczych, które według projektu ustawy taką możliwość posiadają.

Referendarze w postępowaniu cywilnym wykonują wszystkie czynności w postępowaniu upominawczym (w tym również elektronicznym postępowaniu upominawczym) oraz w postępowaniu nakazowym, wydają europejskie nakazy zapłaty, zarządzenia w europejskim postępowaniu nakazowym oraz zarządzenia w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, stwierdzają też wykonalność europejskiego nakazu zapłaty. Ponadto referendarze podejmują szereg istotnych czynności zastrzeżonych dla sądu w postępowaniu egzekucyjnym, w ramach tzw. czynności wstępnych (weryfikacja braków formalnych), rozpoznają wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie pełnomocnika z urzędu, prowadzą postępowanie wieczystoksięgowe, podejmując prawie wszystkie czynności w postępowaniach dotyczących rejestrów i ewidencji prowadzonych przez sądy (za wyjątkiem prowadzenia rozprawy) oraz w sprawach z zakresu prawa spadkowego (za wyjątkiem prowadzenia rozprawy, zabezpieczenia spadku oraz przesłuchania świadków testamentu ustanego). Referendarze podejmują szereg innych czynności, częstokroć w sprawach znajdujących się w referatach sędziowskich, a w tym przypadku czynności te nie są w żaden sposób ewidencjonowane, a więc również nie są ujawnione w statystykach sądowych.

Skarżący uważają, że proponowana regulacja może skłaniać część referendarzy do rezygnacji z wykonywanego zawodu na rzecz powrotu odpowiednio do notariatu, adwokatury lub samorządu radcowskiego tylko po to, aby w przyszłości móc ubiegać się o stanowisko sędziowskie, co stanowi wypaczenie ścieżki zawodowej adekwatnej do kwalifikacji zawodowych referendarzy sądowych, stanowi czynnik istotnie demotywujący do rozwoju zawodowego, a przede wszystkim obniża atrakcyjność tego zawodu, co nie leży w interesie wymiaru sprawiedliwości.

Z uwagi na powyższe Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o wzięcie pod rozwagę przedstawionych uwag.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 31 sierpnia 2022r. zapewniła, że osoby, które ukończyły aplikację ogólną oraz przez okres co najmniej pięciu lat były zatrudnione na stanowisku referendarza sądowego lub asystenta sędziego, a w dniu wejścia w życie powołanej ustawy (tj. 21 czerwca 2017 r.) spełniały warunki do powołania na stanowisko sędziego sądu rejonowego, zachowują to prawo przez siedem lat od dnia wejścia w życie tej ustawy. Celem ukształtowania modelu obejmowania stanowisk sędziowskich było, aby przyszłe kadry sędziowskie zostały rekrutowane – w pierwszej kolejności – spośród absolwentów aplikacji sędziowskiej prowadzonej przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury, uzupełniająco zaś – spośród przedstawicieli innych zawodów prawniczych. Uzasadnieniem powyższego rozwiązania było przekonanie, że osoby, które ukończyły aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, są w najpełniejszy sposób przygotowane do wykonywania zawodu sędziego. Odnosząc się do drugiego z sygnalizowanych postulatów, dotyczących uwzględnienia w projekcie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych rozwiązania przewidującego możliwość ubiegania się o powołanie na stanowisko sędziego sądu rejonowego przez osoby zatrudnione na stanowisku referendarza sądowego, Podsekretarz poinformowała, że wskazany projekt znajduje się obecnie na etapie uzgodnień międzyresortowych, konsultacji publicznych i opiniowania.