Wystąpienie do Pełnomocnika Rządu do spraw uchodźców wojennych z Ukrainy w sprawie nowych form zakwaterowania dla uchodźców z Ukrainy z dnia 2022-07-06.
Wystąpienie do Pełnomocnika Rządu do spraw uchodźców wojennych z Ukrainy w sprawie nowych form zakwaterowania dla uchodźców z Ukrainy.
Jednym z mechanizmów, który stanowić ma odpowiedź na wyzwania związane z koniecznością zapewnienia osobom (w tym osobom małoletnim), przybywającym z Ukrainy, po zbrojnej agresji Federacji Rosyjskiej, godnych warunków zamieszkania jest rozwiązanie przewidziane w art. 101 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: "ustawa"), zgodnie z którym możliwe staje się użyczanie jednostkom samorządu terytorialnego, z przeznaczeniem na tymczasowe miejsce zakwaterowania, nieruchomości pozostających w zarządzie trwałym zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich.
W wyniku przeprowadzonej 28 marca 2022 r. wizytacji Zakładu Poprawczego i Schroniska dla Nieletnich w Mrozach przez działający w ramach Biura Rzecznika Praw Obywatelskich Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur Rzecznik powziął informację, że zostały już rozpoczęte przygotowania do ulokowania w tych placówkach cudzoziemców. Jednocześnie Rzecznikowi udostępnione zostały wytyczne Ministerstwa Sprawiedliwości, skierowane do dyrektorów zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich. Wynika z nich m.in., że obiekty takie mają służyć jako miejsce zakwaterowania w pierwszej kolejności dla wychowanków ukraińskich domów dziecka i dzieci bez opieki. Omawiany mechanizm znajduje się już więc na etapie wdrożeniowym.
W pierwszej kolejności RPO podkreślił, że osoby przybywające z terenów objętych działaniami wojennymi mogą doświadczać traumy wojennej lub innych stanów wymagających wzmożonej opieki specjalistycznej. Szczególnie narażone są grupy wrażliwe, w tym dzieci. Jako kluczowa jawi się zatem potrzeba zapewnienia adekwatnej opieki specjalistycznej osobom tymczasowo kwaterowanych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Ze wspomnianych wyżej wytycznych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że uchodźcy wojenni goszczeni we wskazanych placówkach znajdą się pod opieką dotychczasowej kadry pedagogicznej zakładów i schronisk. W tym kontekście Rzecznik poprosił o informację, czy pracownicy pedagogiczni wyżej wskazanych placówek są lub zostaną odpowiednio przeszkoleni, aby nieść pomoc osobom o różnych potrzebach związanych z traumą wojenną i doświadczeniem migracyjnym, ewentualnie, czy planowane jest uzupełnienie personelu o dodatkowych specjalistów, w tym także asystentów kulturowych oraz tłumaczy języka ukraińskiego lub zwiększanie kompetencji językowych dotychczasowej kadry.
Rzecznik zwrócił ponadto uwagę, że zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich, jako obiekty o charakterze izolacyjnym, są przystosowane do tej funkcji także pod kątem infrastruktury - zwykle w oknach zainstalowane są kraty, bramy oraz drzwi są dodatkowo wzmacniane, a teren ogrodzony jest płotem zwieńczonym odkoszami ostrzowymi lub kolczastymi. Istnieje ryzyko, że pobyt w takim otoczeniu będzie wpływał niekorzystnie na osoby, które doświadczyły ciężkich przeżyć wojennych. Mając to na uwadze, RPO zwrócił się z prośbą o przedłożenie informacji, czy w placówkach, gdzie tymczasowo przebywają lub mają przebywać uchodźcy wojenni z Ukrainy, w tym osoby małoletnie, wykonywane będą modyfikacje infrastrukturalne, polegające na likwidacji elementów charakterystycznych dla miejsc izolacji (np. demontaż krat, drutów kolczastych, dodatkowych zabezpieczeń).
W odniesieniu do infrastruktury, należy także wyeksponować sytuację obywateli Ukrainy o szczególnych potrzebach, którzy mogą zostać zakwaterowani w takim zakładzie lub placówce. Wśród nich mogą się znajdować osoby z niepełnosprawnościami, których stan wymaga odpowiednich dostosowań bezpośredniego otoczenia fizycznego.
Nie można przy tym zapominać o dotychczasowych wychowankach przekształcanych zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich, którzy zostaną relokowani do innych obiektów tego typu. Rzecznik zwrócił uwagę na potrzebę zatroszczenia się o płynną adaptację przenoszonych wychowanków w nowych ośrodkach i konieczność zapewnienia w takich placówkach warunków odpowiednich do potrzeb małoletnich, w tym potrzeb osób z niepełnosprawnością intelektualną czy nieletnich z zaburzeniami rozwoju osobowości.
Niezależnie od powyższego RPO poinformował również Ministra o docierających do Jego Biura sygnałach świadczących o problemach związanych z długoterminowym kwaterowaniem uchodźców wojennych z Ukrainy. Wiele osób, które zdecydowały się gościć u siebie uchodźców wojennych tuż po ich przybyciu do naszego kraju, wkrótce nie będzie mogło kontynuować udzielania im pomocy wyłącznie z powodu braku środków finansowych, w tym przede wszystkim braku możliwości pobierania świadczenia pieniężnego dla przyjmujących uchodźców, co może negatywnie wpłynąć na sytuację cudzoziemców, w tym na nasilenie się zjawiska bezdomności.
Mając powyższe na uwadze, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o analizę wskazanych zagadnień oraz rozważenie celowości i możliwości przedłużenia okresu przyznawania świadczenia z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy.