Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie systemu oceniania zachowania uczniów z dnia 2022-07-20.
Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie systemu oceniania zachowania uczniów.
Rzecznikowi Praw Obywatelskich w ramach współpracy z samorzecznikami - osobami w spektrum autyzmu został przedstawiony problem stosowania w klasach IV-VIII szkoły podstawowej oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia. Samorzecznicy, mając na względzie również dzieci i młodzież z innymi niepełnosprawnościami niż te wynikające ze spektrum autyzmu, a mających bezpośrednie przełożenie na zachowanie się uczniów w środowisku szkolnym, postulują zastąpienie aktualnie obowiązujących rozwiązań opisowym modelowaniem postaw prospołecznych.
Ocenianie zachowania uczniów zostało uregulowane w przepisach ustawy o systemie oświaty. Zgodnie z treścią art. 44b ust. 4 u.s.o., ocenianie zachowania ucznia polega na rozpoznawaniu przez wychowawcę oddziału, nauczycieli oraz uczniów danego oddziału stopnia respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków określonych w statucie szkoły. Celem takiej oceny jest motywowanie ucznia do dalszych postępów w zachowaniu oraz udzielanie wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju. Szczegółowe zasady oceniania ucznia zostały sformułowane w rozporządzeniu w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. W § 11 ust. 3 rozporządzenia wprowadzono skalę ocen z zachowania oraz podstawowe kryteria oceniania. Wskazano jednocześnie, że przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub inne dysfunkcje rozwojowe, należy uwzględnić wpływ tych zaburzeń lub dysfunkcji na jego zachowanie na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinii poradni psychologicznopedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.
Samorzecznicy zwracają uwagę, że wewnątrzszkolne systemy oceniania często nie uwzględniają wprost sytuacji uczniów z niepełnosprawnościami, mimo że obowiązek wzięcia jej pod uwagę wynika z przepisów rozporządzenia. W tych wypadkach szczególnie krzywdzące mogą być przyjmowane przez niektóre placówki systemy punktowe, w których ocena zachowania wynika z sumy zdobytych w ciągu roku szkolnego punktów przyznawanych za konkretne zachowania i aktywności uczniów.
Zgodnie z § 18 ust. 1 rozporządzenia, począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej uzyskał z obowiązkowych zajęć edukacyjnych średnią rocznych ocen klasyfikacyjnych co najmniej 4,75 oraz co najmniej bardzo dobrą roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania, otrzymuje promocję do klasy programowo wyższej z wyróżnieniem - tzw. czerwonym paskiem. W konsekwencji otrzymanie niższej oceny zachowania niż bardzo dobra - pomimo wysokich stopni z poszczególnych przedmiotów - uniemożliwia uzyskanie świadectwa z wyróżnieniem. Wskazane kryterium jest szczególnie istotne dla uczniów kończących klasę VIII - zgodnie z art. 134 ust. 2 Prawa oświatowego w przypadku większej liczby kandydatów do klasy pierwszej szkoły ponadpodstawowej, niż wynika to z liczby wolnych miejsc w danej placówce, na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego bierze się pod uwagę m.in. świadectwo ukończenia szkoły podstawowej z wyróżnieniem. Z powyższego wynika, że uczniowie, którzy nie uzyskali co najmniej bardzo dobrej rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania mają mniejsze szanse na dostanie się do wybranej szkoły ponadpodstawowej - w przypadku uczniów z niepełnosprawnościami, które wprost przekładają się na ich zachowanie, sprostanie temu kryterium wydaje się być poza ich kontrolą, przez co już na etapie rekrutacji do szkoły ponadpodstawowej ich szanse na dostanie się do wybranej placówki są mniejsze niż w przypadku uczniów bez tego rodzaju niepełnosprawności.
Ocena z zachowania jest również brana pod uwagę przy udzielaniu stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe. Zgodnie z treścią art. 90 g ust. 2 u.s.o., stypendium za wyniki w nauce może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysoką średnią ocen oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium, a stypendium za osiągnięcia sportowe może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysokie wyniki we współzawodnictwie sportowym na szczeblu co najmniej międzyszkolnym oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium. Warunek uzyskania co najmniej dobrej oceny zachowania nie dotyczy słuchaczy branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych oraz szkół dla dorosłych, gdyż w przypadku tych osób zachowania nie ocenia się.
Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o analizę przedstawionego zagadnienia oraz zajęcie stanowiska w sprawie zastąpienia ocen zachowania oceną opisową na każdym etapie edukacyjnym.