Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie wsparcia uczniów z niepełnosprawnościami przybyłych do Polski na skutek konfliktu zbrojnego na terenie Ukrainy.

W związku z trwającym konfliktem zbrojnym na Ukrainie, Rzecznik Praw Obywatelskich, pełniący funkcję niezależnego mechanizmu monitorującego wdrażanie postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, kładzie szczególny nacisk na potrzebę wsparcia uczniów z niepełnosprawnościami w procesie edukacji. Dzieci z niepełnosprawnościami powinny być traktowane priorytetowo w planowaniu i zapewnianiu ochrony socjalnej, opieki zdrowotnej i edukacji przy czym należy brać pod uwagę ich specyficzne potrzeby w zakresie dostępności i dodatkowego wsparcia.

Kształcenie uczniów z niepełnosprawnościami wymaga właściwej organizacji nauki i metod pracy. Zgodnie z art. 24 ust. 1 Konwencji, państwa-strony muszą zapewnić realizację prawa osób niepełnosprawnych do edukacji poprzez system edukacji włączającej na wszystkich poziomach, w tym na poziomie przedszkolnym, podstawowym, średnim, wyższym, kształcenia zawodowego, uczenia się przez całe życie, zajęć pozalekcyjnych i społecznych dla wszystkich uczniów, w tym osób z niepełnosprawnościami, bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami. Indywidualne spojrzenie i traktowanie każdego dziecka jest gwarancją zapewnienia skutecznego dostępu do edukacji oraz rozwoju każdego dziecka.

Rzecznik zwrócił również uwagę na opracowanie przygotowane przez przedstawicieli samorządów w formie białej księgi pn. "Wyzwania systemowego wsparcia uchodźców na poziomie lokalnym i krajowym". Autorzy zauważają, że w wielu przypadkach polski psycholog lub pedagog jest pierwszą osobą, która rozpoznaje trudności ucznia i kieruje do wstępnego badania. Polscy specjaliści potrzebują zaś wsparcia osób mówiących po ukraińsku (lub rosyjsku) oraz narzędzi w tych językach. W odpowiedzi na wskazane wyzwania zostały sformułowane również rekomendacje przedstawicieli samorządów lokalnych. Przede wszystkim autorzy zwracają uwagę na potrzebę zatrudnienia ze środków budżetu państwa specjalistów ukraińskojęzycznych w poradniach, szkołach i przedszkolach, pracujących w parze z polskim pedagogiem lub psychologiem. Potrzeba ta nie ogranicza się do nauczyciela wspierającego posługującego się językiem ukraińskim, ale obejmuje również innych specjalistów, takich jak psychologów, terapeutów, rehabilitantów, logopedów. Wskazany katalog nie jest zamknięty, gdyż zatrudnienie specjalistów z różnych dziedzin będzie zależne od indywidualnych potrzeb uczniów zgłaszających się do placówek oświatowych. W tym zakresie wydaje się konieczne uproszczenie procedur i warunków przyjmowania specjalistów porozumiewających się w języku ukraińskim, tak aby zapewnić każdemu uczniowi dostęp do edukacji włączającej.

Przedstawiciele samorządów podkreślili również, że pełne finansowanie edukacji ucznia powinno obowiązywać od chwili przyjęcia do szkoły, a nie uzyskania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. W opracowanych rekomendacjach przedstawiciele samorządów podkreślali, że należy wprowadzić szybką ścieżkę weryfikacji ukraińskich orzeczeń dotyczących niepełnosprawności. Część rodziców przywiozła dokumenty potwierdzające niepełnosprawność dzieci, inni z kolei przekazują jedynie informacje o trudnościach i potrzebach dziecka. W tym zakresie należy również wzmocnić potencjał poradni psychologiczno-pedagogicznych poprzez zatrudnienie dodatkowych specjalistów posługujących się językiem ukraińskim bądź rosyjskim. Jednocześnie w przypadku konkretnych informacji o zakresie wymaganego wsparcia należy wdrożyć niezbędne działania w oparciu o posiadane dokumenty bądź przedłożone informacje.

Biorąc powyższe pod uwagę, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o udzielenie informacji o aktualnie podejmowanych inicjatywach na rzecz wsparcia uczniów z niepełnosprawnościami przybyłych do Polski na skutek konfliktu zbrojnego na terenie Ukrainy.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki w piśmie z 5 września 2022 r. poinformowała, że w związku z bieżącą sytuacją na Ukrainie i napływem uchodźców, w tym dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Minister pozostaje w stałym kontakcie z kuratorami oświaty oraz ściśle współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Na bieżąco organizowane są wideokonferencje kierownictwa Ministerstwa Edukacji i Nauki z kuratorami oświaty w celu omawiania aktualnej sytuacji i najbliższych działań. Po przeanalizowaniu różnic w kształceniu uczniów ze specjalnymi potrzebami w Polsce i na Ukrainie, przetłumaczono na języki ukraiński i rosyjski wniosek do publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej o wydanie dziecku orzeczenia o potrzebie odpowiednio, kształcenia specjalnego lub zajęć rewalidacyjno-wychowawczych i zamieszczono na stronie internetowej resortu edukacji. 8 czerwca 2022 r. Minister Edukacji i Nauki oraz UNICEF podpisali Memorandum o porozumieniu w sprawie przeciwdziałania wykluczeniu edukacyjnemu dzieci i młodzieży z Ukrainy. Wymiana materiałów edukacyjnych, dostęp do platformy Learning Passport i organizacja letniego wypoczynku dla ukraińskich dzieci z uwzględnieniem zajęć edukacyjnych – to jedne z założeń podpisanego Memorandum. Natomiast, 8 lipca 2022 r. Minister ustalił podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2022/2023. Jednym z kierunków polityki oświatowej państwa w bieżącym roku szkolnym jest „Doskonalenie kompetencji nauczycieli do pracy z uczniami przybyłymi z zagranicy, w szczególności z Ukrainy, adekwatnie do zaistniałych potrzeb oraz kompetencji nauczycieli nowych przedmiotów wprowadzonych do podstawy programowej”.