Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zbadania zgodności z Konstytucją przepisu Kodeksu postępowania karnego odnośnie braku możliwości zaskarżenia czynności prokuratora podjętych w toku kontroli operacyjnej z dnia 2022-08-12.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zbadania zgodności z Konstytucją przepisu Kodeksu postępowania karnego odnośnie braku możliwości zaskarżenia czynności prokuratora podjętych w toku kontroli operacyjnej.
Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w przedmiotowym postępowaniu i wniósł o stwierdzenie, że: art. 459 § 2 ustawy - Kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (dalej: k.p.k.) w zw. z art. 168b k.p.k. - w zakresie, w jakim przepis ten nie przyznaje podejrzanemu prawa wniesienia zażalenia na postanowienie prokuratora w przedmiocie wykorzystania w postępowaniu karnym dowodu popełnienia przestępstwa, popełnionego przez osobę, wobec której była stosowana kontrola operacyjna innego niż objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej, lub popełnionego przez inną osobę niż objęta zarządzeniem kontroli operacyjnej jest niezgodny z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Rzecznik wskazał, iż sama treść art. 168b k.p.k. budzi istotne zastrzeżenia konstytucyjne. Przede wszystkim czynności operacyjne realizowane na podstawie przepisów prawa regulujących działalność poszczególnych służb nie mają charakteru procesowego, co istotnie ogranicza rolę sądu w tym zakresie. Co do zasady, w świetle obowiązujących przepisów kontrola operacyjna może być stosowana jedynie w określonych wyraźnie w ustawie przypadkach, w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców przestępstw, a także uzyskania i utrwalenia dowodów tych przestępstw. Zastosowanie kontroli operacyjnej jest możliwe wyłącznie na zasadzie subsydiarności, a więc wtedy, gdy inne środki okazały się bezskuteczne lub zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne. Ponadto zarządzenie kontroli operacyjnej jest możliwe przez sąd i następuje na czas określony. Materiały zgromadzone w trakcie kontroli operacyjnej podlegają zniszczeniu po jej zakończeniu, jeśli nie zawierają dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego. Czynności operacyjne podejmowane przez poszczególne służby w sposób głęboki ingerują w takie chronione konstytucyjnie dobra jak prawo do ochrony życia prywatnego (art. 47 Konstytucji), wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się (art. 49 Konstytucji), autonomia informacyjna jednostki (art. 51 Konstytucji) czy wreszcie nienaruszalność mieszkania (art. 50 Konstytucji) w przypadku podsłuchu lub monitoringu zainstalowanego w mieszkaniu. Poszanowanie i ochronę prywatności przez władze publiczne oraz ogólny zakaz ingerencji w tę sferę gwarantuje art. 47 Konstytucji. Rozwinięcie tych gwarancji znalazło zaś swój wyraz w postanowieniach art. 51 Konstytucji wyrażającego zasadę autonomii informacyjnej jednostki.
Tymczasem kwestionowany przepis art. 168b k.p.k. przywraca arbitralność niejawnych działań władzy publicznej. Materiały uzyskane w wyniku niejawnej kontroli operacyjnej mogą bowiem zostać wykorzystane przez tę władzę nie tylko do ścigania poważnych przestępstw, opisanych precyzyjnie w prawie, lecz do ścigania każdego przestępstwa. Art. 168b k.p.k. jest zatem niezgodny z art. 47, art. 49, art. 50 i art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wbrew nakazom konstytucyjnym wprowadzenia ograniczenia prawa do prywatności tylko w ustawie, ograniczenia wolności i tajemnicy komunikowania się jedynie w przypadkach określonych w ustawie, ograniczenia nienaruszalności mieszkania jedynie w przypadkach określonych w ustawie, wkroczenia w autonomię informacyjną jednostki tylko w zakresie określonym ustawie, ustawodawca w tym przepisie odwołał się do ogólnej i bardzo pojemnej kategorii "innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli".
Art. 168b k.p.k. narusza także zasadę proporcjonalności w sposób ogólny określoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Nieproporcjonalnie ingeruje on bowiem w ogólnie wyrażone w art. 47 Konstytucji prawo do prywatności, a także w wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się, nienaruszalność mieszkania, narusza też wynikający z art. 51 ust. 2 Konstytucji zakaz pozyskiwania i gromadzenia informacji o obywatelach, które nie są niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
Art. 168b k.p.k. nie wyznacza także żadnych ram czasowych określających maksymalne terminy, przed upływem których prokurator miałby podjąć decyzję w przedmiocie wykorzystania w ten sposób uzyskanych dowodów w postępowaniu karnym.
RPO zwrócił uwagę, że przepis art. 168b k.p.k. jest także niezgodny z art. 51 ust. 4 Konstytucji. Ten ostatni stanowi, że każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. Co więcej, rozwiązania przyjęte w art. 168b k.p.k. prowadzą do tego, że deklarowany przez ustawodawcę cel kontroli operacyjnej nie pokrywa się z celem, w jakim mogą zostać wykorzystane materiały uzyskane w wyniku tej kontroli
Rzecznik przypomniał wreszcie, iż prawo do sądu jako organu sprawującego wymiar sprawiedliwości obejmuje w szczególności prawo do rzetelnej procedury sądowej, w tym zaś prawo do zaskarżenia pierwszoinstancyjnego orzeczenia sądowego. Nadto, prawo do sądu jako organu kontrolującego akty innych organów władzy publicznej godzących w konstytucyjne prawa i wolności jednostki w sposób niewątpliwy zawiera prawo do zaskarżenia, bo właśnie zaskarżenie decyzji do sądu umożliwia sprawowanie przezeń kontroli. W tym wypadku prawo do zaskarżenia również zatem może być postrzegane jako element prawa do sądu. W konsekwencji, należy zgodzić się ze skarżącym co do niezgodności przepisów art. 459 § 2 w zw. z art. 168b k.p.k. z art. 45 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim przepis ten nie przyznaje podejrzanemu prawa wniesienia zażalenia na postanowienie prokuratora w przedmiocie wykorzystania w postępowaniu karnym dowodu popełnienia przestępstwa, popełnionego przez osobę, wobec której była stosowana kontrola operacyjna innego niż objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej, lub popełnionego przez inną osobę niż objęta zarządzeniem kontroli operacyjnej.