Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie konieczności podjęcia pilnych działań w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych obywateli.

Z nadsyłanych do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wniosków obywateli oraz z korespondencji prowadzonej z organami samorządu terytorialnego wynika, że sytuacja w sferze zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli jest trudna i nadal niezadowalająca. Nie ulega wątpliwości, że ulegnie ona jeszcze pogorszeniu w związku z obecną sytuacją, w tym przede wszystkim z przebywaniem na terytorium Polski dużej liczby uchodźców wojennych z Ukrainy. Ten stan rzeczy wymaga stworzenia systemowych rozwiązań i pomocy oraz stosownego wsparcia ze strony państwa dla samorządów i innych podmiotów w realizacji tego zadania.

Rzecznik przypomniał, że w dniu 27 września 2016 r. Rada Ministrów przyjęła Narodowy Program Mieszkaniowy (dalej: NPM), w którym określono priorytety polityki mieszkaniowej państwa oraz narzędzia służące rozwiązywaniu problemów mieszkaniowych w Polsce. Podstawowym pakietem działań mających przyczynić się do realizacji celów określonych w NPM miał być program Mieszkanie Plus.

Niestety, z przekazanych Rzecznikowi przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli informacji o wynikach kontroli "Funkcjonowanie programu Mieszkanie Plus" wynika, że według NIK "realizacja rządowego programu Mieszkanie Plus nie przyniosła oczekiwanych efektów, a tym samym nie wpłynęła znacząco na poprawę warunków i rozwiązanie problemów mieszkaniowych lokalnych społeczności". Co istotne, zgromadzone dane nie uwzględniały zwiększonego zapotrzebowania mieszkaniowego wynikającego z aktualnej sytuacji politycznej.

RPO podkreślił, że prawo do pomocy mieszkaniowej jest w Polsce wartością konstytucyjną. Art. 75 ust. 1 Konstytucji zobowiązuje władze publiczne, a więc rząd i władze samorządowe, do prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, a w szczególności do przeciwdziałania bezdomności, wspierania budownictwa socjalnego oraz wspierania działań obywateli zmierzających do uzyskania własnego mieszkania. Także standardy przyjęte w wiążących Polskę międzynarodowych dokumentach z zakresu ochrony praw człowieka nakładają na władze publiczne obowiązek ustanowienia takich rozwiązań prawnych, infrastrukturalnych i organizacyjnych, by każdy miał zapewnione co najmniej minimum egzystencji.

Tymczasem z napływającej do Biura Rzecznika licznej korespondencji (wnioski obywateli oraz wyjaśnienia uzyskiwane od prezydentów miast, burmistrzów i wójtów) wynika, że gminy mają bardzo ograniczone możliwości realizacji ustawowego obowiązku zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej, a to ze względu na brak wolnych lokali komunalnych oraz brak środków finansowych na budowę nowych mieszkań. Z uwagi zaś na brak odpowiedniej liczby mieszkań oraz wystarczających środków finansowych na ich budowę bądź pozyskiwanie w inny sposób (w tym od prywatnych właścicieli) gminy nie są w stanie samodzielnie doprowadzić do poprawy sytuacji mieszkaniowej na swoim terenie. W ciągu ostatnich lat problem ten uległ w dodatku nasileniu m.in. z powodu malejących zasobów mieszkaniowych gmin.

Biorąc pod uwagę powyższe i uwzględniając duży napływ do Polski uchodźców wojennych z Ukrainy przyjąć należy, że liczba osób (rodzin) o bardzo niskich, niskich i zbliżonych do przeciętnych dochodach wymagających wsparcia i pomocy w zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych w najbliższym czasie znacznie wzrośnie. Nie bez znaczenia pozostaną z pewnością czynniki mające bezpośredni wpływ na istotne pogorszenie sytuacji bytowej wielu rodzin polskich, w tym przede wszystkim wysoki poziom inflacji i wysoki wzrost kosztów związanych zarówno z utrzymaniem mieszkania (czynsz, ogrzewanie, energia elektryczna i inne opłaty), jak i z bieżącym funkcjonowaniem. Nie można także zapominać o rosnącym zadłużeniu kredytowym, wzrastającej wysokości rat kredytowych czy też utracie zdolności kredytowej. Także te czynniki z pewnością będą miały wpływ na istotny wzrost liczby osób potrzebujących wsparcia mieszkaniowego w najbliższych miesiącach i latach.

Rzecznik wskazał ponadto, iż prowadzenie efektywnej polityki mieszkaniowej państwa w aktualnych uwarunkowaniach społecznych i politycznych wymaga niewątpliwie skoordynowanej współpracy wielu resortów oraz władz samorządowych i innych podmiotów zajmujących się wsparciem społecznym. Należy bowiem stworzyć taki system, który służył będzie nie tylko uchodźcom i migrantom z Ukrainy, ale także obywatelom polskim i będzie także przydatny po zakończeniu działań wojennych i przyczyni się do skrócenia długiego z reguły okresu oczekiwania na poprawę warunków zamieszkiwania.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o analizę wskazanych zagadnień i ustosunkowanie się do przedstawionych problemów.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister – Członkini Rady Ministrów w piśmie z 4 października 2022 r. przyznała, iż w związku z bezprecedensową sytuacją związaną z wojną na Ukrainie, zapotrzebowanie na lokale mieszkalne w Polsce gwałtownie wzrosło. Przez ostatnie lata zmieniło się też postrzeganie mieszkalnictwa i jego miejsca w debacie publicznej. Obecnie rozwiązania Rządu RP skupiają się na rozwoju społecznego budownictwa mieszkaniowego, w tym również budownictwa komunalnego przeznaczonego dla osób najbardziej potrzebujących. Aby stworzyć odpowiednią – wystarczającą na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb pulę mieszkań – niezbędne jest stosowne wsparcie finansowe ze strony państwa samorządów i innych podmiotów na realizację tego zadania. Należy zauważyć, że rządowe programy wspierające tworzenie mieszkań społecznych realizowane są od wielu lat, jednakże dzięki ostatnim zmianom legislacyjnym w 2020 r., tj. ustawie o zmianie niektórych ustaw wspierających rozwój mieszkalnictwa, Rząd RP dokonał ich uatrakcyjnienia, tak by osiągnąć poprawę dostępności mieszkań tworzonych na ich podstawie. Rząd stale pracuje także nad kolejnymi rozwiązaniami pozwalającymi na sprawny przebieg procesu ubiegania się o środki finansowe oraz na zapewnienie skutecznego montażu finansowego inwestycji w zakresie programu społecznego budownictwa czynszowego oraz programu wsparcia budownictwa socjalnego i komunalnego. Ostatnim efektem tych prac jest ustawa o zmianie niektórych ustaw w zakresie sposobu finansowania programów mieszkaniowych.