Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej spółki dotyczącej zbadania zgodności z Konstytucją przepisu Kodeksu postępowania cywilnego z dnia 2022-11-04.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej spółki dotyczącej zbadania zgodności z Konstytucją przepisu Kodeksu postępowania cywilnego.
Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w przedmiotowym postępowaniu i wniósł o stwierdzenie, że: art. 3942 § 11 ustawy - Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie postanowienia o odmowie zwolnienia od opłaty sądowej od apelacji wydanego przez sąd drugiej instancji, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 oraz w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
W ocenie Rzecznika niniejsza sprawa dotyczy pominięcia ustawodawczego, które polega na zbyt wąskim określeniu zakresu zastosowania normy prawnej. Na nieracjonalny i zbyt wąski zakres normowania art. 3942 § 11 kpc wskazuje okoliczność, że przepis ten przewiduje możliwość wniesienia zażalenia od rozstrzygnięcia dotyczącego kwestii prawa pomocy, której tłem również jest brak możliwości pokrycia wydatków związanych z procesem sądowym.
Wada zaskarżonej regulacji została już wcześniej dostrzeżona w pracach RPO, m.in. w wystąpieniu skierowanym do Ministra Sprawiedliwości, w którym Rzecznik sygnalizował potrzebę zmian legislacyjnych, zmierzających m.in. do zaskarżalności postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztów apelacji. Obecnie w Sejmie procedowany jest rządowy projekt zmiany kodeksu postępowania cywilnego, który wychodzi naprzeciw postulatom Rzecznika: w projektowanym art. 3942 § 11 pkt 1 kpc przewidziano zażalenie na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia (art. 1 pkt 48 projektowanej ustawy). W uzasadnieniu projektu wskazano, iż celem projektowanych zmian jest wyeliminowanie luki prawnej. Opinia o tym, że obecny kształt art. 3942 § 11 kpc ma charakter pominięcia ustawodawczego, a instytucja kontroli z art. 380 kpc ma charakter niewystarczający, jest zatem powszechna.
Kolejną niekonsekwencją ustawodawcy jest także to, że zaskarżony przepis stoi w sprzeczności z deklarowanym w projekcie kierunkiem zmian. W ustawie nowelizacyjnej z 4 lipca 2019 r. ustawodawca dążył do rozszerzenia możliwości zwolnienia od kosztów sądowych: w art. 112 u.k.s.c. przewidziano nową przesłankę takiego zwolnienia - jest to ewentualny przyszły uszczerbek dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny.
Jednak tą samą ustawą nowelizacyjną ustawodawca pozbawił strony możliwości kwestionowania odmowy zwolnienia od kosztów, jeśli rozstrzyga o tym sąd drugiej instancji. Wszystkie te okoliczności wskazują zatem na to, że ustawodawca - dla zachowania spójności regulacji oraz zapewnienia stronom realizacji prawa do sądu - powinien był wprowadzić zaskarżalność postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego wniosek o zwolnienie od opłaty od apelacji.
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że z woli ustrojodawcy jest „sądem prawa”, a nie kolejną instancją w sprawach podlegających kognicji sądów. Nie należy do niego korygowanie praktyki orzeczniczej sądów ani tym bardziej orzeczeń sądowych wydanych w konkretnych sprawach. Skarga konstytucyjna do Trybunału nie może również stanowić środka służącego do odwrócenia ewentualnych błędów czy zaniedbań popełnianych przez skarżących lub ich pełnomocników w toku postępowań sądowych. Przepisy k.p.c. - tak jak są one rozumiane w orzecznictwie sądowym - dają stronie postępowania przed sądem możliwość poddania weryfikacji w trybie tzw. zaskarżenia poziomego motywów nieuwzględnienia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (opłaty sądowej od apelacji) złożonego „po raz pierwszy” w postępowaniu przed tym sądem - niezależnie od wejścia w życie 1 lipca 2023 r. nowego brzmienia art. 3942 § 11 pkt 1 k.p.c, wynikającego z art. 1 pkt 51 lit. b tiret pierwsze ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Z uwagi na powyższe ustalenia Trybunał, działając na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym umorzył niniejsze postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.