Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie ustawy o zmianie ustawy - Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw z dnia 2022-11-14.
Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie ustawy o zmianie ustawy - Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw.
Powyższa ustawa przewiduje m.in. rozszerzenie kompetencji kuratorów oświaty oraz specjalistycznych jednostek nadzoru, co było już przedmiotem interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich w trakcie procedowania projektu nowelizacji ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw w 2021 r. Rzecznik zwracał wówczas uwagę na ryzyko ograniczenia samorządności i naruszenia zasady decentralizacji władzy publicznej, wynikającej z art. 15 i art. 166 Konstytucji, a także zasady pomocniczości zawartej w preambule Konstytucji. Przedstawił także uwagi dotyczące wpływu proponowanych zmian na realizację prawa do nauki (art. 70 Konstytucji) oraz prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48 Konstytucji).
Rzecznik przyznał, iż ustawa przyjęta w dniu 4 listopada 2022 r. zawiera rozwiązania, które mogą być korzystne dla systemu oświaty (m.in. postulowane wcześniej przez RPO określenie warunków likwidacji szkoły w art. 89 ustawy - Prawo oświatowe). Jednocześnie ustawodawca ponownie wprowadza zmiany, które zostały negatywnie ocenione i które mogą również budzić wątpliwości z punktu widzenia ochrony praw i wolności.
Znowelizowane przepisy przewidują m.in. długotrwały proces akceptacji współpracy edukacyjnej szkoły ze stowarzyszeniem (organizacją). Ponadto, jeśli w trakcie tego procesu rodzice lub uczniowie pełnoletni wyrażą zainteresowanie zajęciami o wskazanej tematyce, kurator oświaty będzie miał prawo zakazać realizacji danej działalności edukacyjnej stowarzyszenia lub organizacji w szkole. Chociaż na radę rodziców - społeczny organ szkoły - nakłada się dodatkowe obowiązki (konsultacje z rodzicami, informowanie ich o wynikach monitorowania działalności organizacji, która już uzyskała zgodę na prowadzenie zajęć), nowe przepisy w rzeczywistości ograniczają jej dotychczasowe uprawnienia. W przypadku braku zgody kuratora oświaty, opinia rady szkoły i rady rodziców nie będzie miała znaczenia. Ustawa nie rozstrzyga zaś, czy i jakie środki zaskarżenia przysługują w przypadku wydania negatywnej opinii przez kuratora oświaty, chociaż treść tej opinii dotyczy bezpośrednio realizacji konstytucyjnych praw rodziców (art. 48 ust. 1 i art. 53 ust. 3 Konstytucji). Niepewność co do efektu działań, w połączeniu z nakładem pracy i długością procedur, może zniechęcać także szkoły do podejmowania inicjatywy w zakresie organizowania zajęć pozalekcyjnych.
Ponadto, zmiana art. 85t ustawy Prawo oświatowe budzi zastrzeżenia z punktu widzenia poszanowania zasady przyzwoitej legislacji obejmującej wymóg stanowienia przepisów w sposób jasny i zrozumiały. Użycie wyrażeń nieostrych, takich jak "sprawy niecierpiące zwłoki związane z zagrożeniem bezpieczeństwa uczniów", może ułatwiać organom nadzoru podejmowanie arbitralnych decyzji o poważnych konsekwencjach dla jednostek oraz całych szkół.
Do Biura RPO wpłynęły także liczne wnioski obywateli zaniepokojonych zmianami zasad prowadzenia edukacji domowej (art. 37 ustawy Prawo oświatowe). Chociaż autorzy projektu wycofali najbardziej kontrowersyjne propozycje, w dalszym ciągu zgłaszane są obawy, że nowe przepisy utrudnią obywatelom korzystanie z tej formy nauki. Zmiany dotyczą terminu składania wniosku o wydanie przez dyrektora zezwolenia na spełnianie obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki poza szkołą (od 1 lipca do 21 września), ograniczenia wyboru szkoły do terenu województwa, w którym zamieszkuje dziecko, lub województwa sąsiadującego z tym województwem, przeprowadzania egzaminów klasyfikacyjnych w szkole (zamiast w sposób zdalny). Rodzice i opiekunowie, a także sami uczniowie i uczennice podkreślają korzyści edukacji domowej, takie jak poprawa zdrowia psychicznego oraz większe możliwości osobistego rozwoju. Zwracają uwagę na należną rodzicom wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne, a także prawo obywateli i instytucji zakładania różnych szkół (art. 70 ust. 3 Konstytucji).
Z uwagi na powyższe, Rzecznik zwrócił się do Marszałka z prośbą o wzięcie pod uwagę przez Wysoką Izbę przedstawionych uwag w toku prowadzonych prac legislacyjnych.