Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie uprawnień pracowniczych wolontariuszy i strażaków służących w Ochotniczej Straży Pożarnej.

Rzecznik Praw Obywatelskich powziął wątpliwość, czy na gruncie przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy respektowana jest zasada równości wobec pracowników podejmujących poza stosunkiem pracy aktywność w ramach cywilnych grup ratowniczo-poszukiwawczych.

W obowiązującym stanie prawnym nie została bowiem uregulowana kwestia uprawnień pracowniczych wolontariuszy działających w ramach cywilnych grup poszukiwawczo-ratowniczych. Zdaniem Rzecznika uzasadnione wydaje się, aby wskazana grupa pracowników również miała możliwość uzyskana prawa do zwolnienia od pracy na czas udziału w akcji ratowniczej lub poszukiwawczej, do której zostali wezwani przez uprawnione do tego służby, a także na czas niezbędnego wypoczynku po akcji oraz w celu wzięcia udziału w szkoleniach i egzaminach z udziałem psów przeprowadzanych na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 grudnia 2021 r. w sprawie psów używanych w akcjach ratowniczych, wymaganych do uzyskania statusu psa ratowniczego oraz podejmowania współpracy z właściwymi służbami publicznymi. Konieczne jest również uregulowanie trybu, w jakim następowałoby usprawiedliwienie nieobecności wolontariusza w pracy (np. na podstawie zaświadczenia dowódcy akcji poszukiwawczej).

Kolejny dostrzeżony przez RPO problem dotyczy stosowania § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy w związku z art. 12 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (dalej: "ustawy o OSP"). Regulacja ta odnosi się wyłącznie do strażaków-ratowników OSP, natomiast powstają wątpliwości dotyczące zakresu uprawnień pracowniczych przysługujących pozostałym strażakom - członkom OSP. Zakładając, że celem ustawodawcy było całościowe uregulowanie w ustawie kwestii zwolnień od pracy w związku z działaniami podejmowanymi w ramach służby w OSP, stosować należałoby art. 12 ustawy o OSP z pominięciem § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. W takim przypadku zwolnienie od świadczenia pracy przysługiwałoby wyłącznie strażakowi-ratownikowi OSP.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie poruszonych zagadnień.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Rodziny i Polityki Społecznej w piśmie z 22 listopada 2022 r. wyjaśniła, iż regulacja dotycząca zwolnień od pracy zawarta w art. 12 ustawy o OSP jest w istotnym zakresie odmienna od regulacji zawartej w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej. W takim przypadku należy odwołać się do wynikającej z Konstytucji zasady hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa, określającej relacje nadrzędności i podrzędności pomiędzy poszczególnymi źródłami prawa. Z zasady tej wynika, że źródła prawa niższego rzędu powinny pozostawać w zgodności i spójności ze źródłami prawa wyższego rzędu oraz służyć realizacji i konkretyzacji postanowień takich aktów. W omawianym przypadku mamy do czynienia z obowiązywaniem jednocześnie „starych” i „nowych” rozwiązań prawnych, które w znacznym zakresie są ze sobą niezgodne i niespójne. Odwołać się zatem należy do reguły kolizyjnej, iż norma wyższa uchyla normę niższą oraz że norma nowsza uchyla normę starszą. Rozporządzenie jest aktem wykonawczym do ustawy, wydawanym na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego, a w stosunku do ustawy jest aktem normatywnym niższego rzędu. Przez wzgląd na powyższe, w obecnym stanie prawnym do ustalania uprawnień do zwolnień od pracy przysługujących członkom OSP należy stosować tylko art. 12 ustawy o OSP.