Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętego wnioskiem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów, które wprowadzają - jako zasadę - jawność oświadczeń majątkowych składanych przez sędziów z dnia 2023-02-17.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętego wnioskiem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów, które wprowadzają - jako zasadę - jawność oświadczeń majątkowych składanych przez sędziów.
Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętym wnioskiem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2022 r. w sprawie o sygnaturze akt K 2/23.
Rzecznik przedstawił w niniejszej sprawie następujące stanowisko: I. 1) art. 87 § 6 i 6a ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych; 2) art. 106zg § 1 w zw. z art. 87 § 6 i 6a ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych; 3) art. 8 § 1 ustawy - Prawo o ustroju sądów administracyjnych w zw. z art. 87 § 6 i 6a ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych; 4) art. 28 § 5 i 5a ustawy - Prawo o ustroju sądów wojskowych; 5) art. 45 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym w zakresie dotyczącym realizacji obowiązków wynikających z art. 87 § 6 i 6a ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, 6) art. 14 ust. 7 ustawy o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego są niezgodne z art. 47 i art. 51 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 18 Konstytucji. II. 1) art. 87 § 1 w zw. z art. 87 § 6 i 6a ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych; 2) art. 106zg § 1 w zw. z art. 87 § 1 w zw. z art. 87 § 6 i 6a ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych; 3) art. 8 § 1 ustawy - Prawo o ustroju sądów administracyjnych w zw. z 87 § 1 w zw. z art. 87 § 6 i 6a ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych; -2- 4) art. 28 § 1 w zw. z art. 28 § 5 i 5a ustawy - Prawo o ustroju sądów wojskowych; 5) art. 45 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym w zw. z art. 87 § 1 w zakresie dotyczącym realizacji obowiązków wynikających z art. 87 § 6 i 6a ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, 6) art. 14 ust. 1 ustawy o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego w związku z art. 19 tej ustawy i art. 10 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym i art. 87 § 6 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych w zakresie w jakim przepisy te dotyczą jawności oświadczenia o stanie majątkowym objętym małżeńską wspólnością majątkową oraz jego udostępniania w Biuletynie Informacji Publicznej są niezgodne z art. 47 i art. 51 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 18 Konstytucji.
W pozostałym zakresie, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.
W ocenie RPO, wywiedziona z zakwestionowanych przepisów norma prawna pozwala na postawienie zarzutu nieproporcjonalnej ingerencji w prawo do prywatności i ochrony danych osobowych sędziów poprzez obowiązek ujawnienia i publikacji w BIP oświadczeń majątkowych, które przewidują szeroki zakres tych informacji, w tym informacji o majątku małżonka sędziego. Zdaniem Rzecznika zakwestionowane regulacje stanowią więc nieproporcjonalną ingerencję w prawo do prywatności oraz ochrony danych osobowych sędziów, co w konsekwencji powoduje, że przepisy te są niezgodne z art. 47, art. 51 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz w zw. z art. 18 Konstytucji.
Rzecznik podkreślił, że zakres informacji zawartych w oświadczeniach majątkowych uległ znacznemu rozszerzeniu ustawą o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z art. 1 pkt 33 tej ustawy, zmieniającej art. 87 § 1 p.u.s.p., rozszerzono oświadczenia majątkowe o dodatkowe informacje, tj. informacje dotyczące posiadanych ruchomości, instrumentów finansowych, dodatkowych dochodów, czy też zobowiązań i wierzytelności. Przepisy nowelizujące kwestie składania oświadczeń majątkowych sędziów doprowadziły więc do znacznego ograniczenia prawa do ochrony życia prywatnego sędziów.
Ponadto, w ocenie Rzecznika, kwestia publikowania oświadczeń majątkowych składanych przez sędziów nie powinna być omówiona bez uwzględnienia zasady sędziowskiej niezawisłości, zagwarantowanej na gruncie art. 178 ust. 1 Konstytucji. Należy zauważyć, że przyjęte regulacje ustawowe o jawności oświadczeń majątkowych sędziów świadczą o tym, że ustawodawca zrównał zasadniczo zakres obowiązku publikacji oświadczeń majątkowych ze standardami odnoszącymi się do parlamentarzystów i wysokich funkcjonariuszy publicznych. Mając powyższe na uwadze, należy wskazać, że poprzez fakt upowszechnienia oświadczeń majątkowych każda osoba ma obecnie możliwość pozyskania informacji o kondycji finansowej sędziego, zarówno o jego aktywach, jak i zaciągniętych zobowiązaniach. Zanonimizowaniu podlega jedynie wąski zakres danych osobowych.
W ocenie RPO szeroki zakres udostępnianych publicznie informacji rodzi ryzyko wykorzystywania ich w celach innych niż pierwotnie przewidywano. W przypadku sędziów informacje o stanie majątkowym, wykorzystane w sposób niewłaściwy, mogą mieć natomiast negatywny wpływ na niezawisłość sędziego. Rzecznik zauważył, że ustawodawca nie rozważył w wystarczający sposób kwestii objęcia oświadczeń majątkowych sędziów powszechną jawnością. Pominął przy tym zupełnie status prawny sędziów, a tym samym wpływ przyjętej regulacji na konstytucyjnie chronioną niezawisłość sędziów i niezależność sądów. Co istotne brak jest w uzasadnieniu projektu ustawy informacji co do jasnego i konkretnego celu w jakim regulacje te zostały wprowadzone. Zdaniem RPO również rzeczywisty wpływ powszechnej jawności oświadczeń majątkowych na zapobieganie korupcji jest wątpliwy. Prawnie uzasadniony cel, jakim jest realizacja strategii antykorupcyjnej państwa w odniesieniu do obowiązku jawności oświadczeń majątkowych sędziów, może być osiągnięty na dotychczasowych zasadach, które przewidują odpowiednie mechanizmy kontrolne realizowane przez wyspecjalizowane podmioty, bez konieczności publicznego ujawniania tych oświadczeń.