Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia i Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie nadmiernej emisji sztucznego światła w przestrzeni publicznej, czyli tzw. "zanieczyszczenia świetlnego".

Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że zbyt mocne oświetlenie jest jednym z czynników powodujących, że sąsiedztwo niektórych obiektów (najczęściej produkcyjnych i usługowych) czy urządzeń jest mocno uciążliwe dla obywateli. Zakłóca naturalny biorytm, zaburza wydzielanie melatoniny, powodując między innymi bezsenność. Występuje tzw. zmęczenie światłem. Niewątpliwie obniża to komfort życia mieszkańców nie tylko miast ale i wsi, przekładając się na pogorszenie stanu ich zdrowia.

W ocenie RPO istnienie problemu zanieczyszczenia świetlnego wynika między innymi z braku kompleksowych regulacji krajowych w zakresie oświetlenia zewnętrznego. W związku z powyższym, jeszcze w październiku 2022 r. RPO zwrócił się do Minister Klimatu i Środowiska z wystąpieniem, w którym zapytał o ewentualnie podejmowane działania legislacyjne służące przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu świetlnemu. Wystąpienie pozostało bez odpowiedzi. RPO nadmienił także, iż brak kompleksowej regulacji prawnej przeciwdziałających zanieczyszczeniu świetlnemu sygnalizowany był już przeszło 10 lat temu przez Panią Rzecznik Praw Obywatelskich, prof. Irenę Lipowicz. Z korespondencji zwrotnej wynikało, iż fakt zanieczyszczenia świetlnego jest przez ministrów dostrzegany, a narzędzia do jego ograniczenia zostaną przewidziane w stosownych aktach prawnych. Zapowiedzi te nie przełożyły się jednak na poprawę stanu rzeczy w omawianym przedmiocie.

Rzecznik zwrócił także uwagę na kwestię bezpieczeństwa opraw LED-owych dla zdrowia człowieka. Badania przeprowadzone przez francuską Narodową Agencję Bezpieczeństwa Sanitarnego potwierdziły, że oświetlenie LED może wywierać wpływ na siatkówkę oka, a długookresowo na powstanie zwyrodnienia plamki żółtej. Szczególnie negatywne konsekwencje ma nieść światło niebieskie zwłaszcza dla dzieci i młodzieży. Agencja zwróciła uwagę na destrukcyjny wpływ światła LED na rytmy biologiczne i sen, nawet w przypadku narażenia na bardzo niskie poziomy światła niebieskiego wieczorem lub w nocy.

Bezspornym jest, że polscy obywatele mają prawo oczekiwać zapewnienia im bezpieczeństwa zdrowotnego. Rzecznik zaznaczył, iż warte odnotowania korzyści z lepszego oświetlenia, w szczególności w zakresie zapewnienia porządku publicznego czy ograniczenia zużycia energii, nie mogą uzasadniać uszczerbku na zdrowiu ludzi. W związku z tym zadał Ministrowi pytanie, czy podobne badania, jak te przeprowadzone przez ww. podmiot, planowane są do przeprowadzenia przez administrację właściwą w sprawach zdrowia w Polsce, a jeśli nie, to czy rozważane jest skorzystanie z wyników badań zagranicznych w kontekście oceny bezpieczeństwa opraw LED-wych dla zdrowia ludzi.

Zgodnie z art. 68 ust. 4 Konstytucji władze publiczne są obowiązane do zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska - co obejmuje także degradację wywoływaną nieprawidłowym oświetleniem.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Ministra Zdrowia i GIS z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego w piśmie z 15 marca 2023 r. wskazał, iż w ramach sprawowania bieżącego nadzoru nad miejscami użyteczności publicznej wewnątrz budynków, czyli np. zakładami pracy czy placówkami oświatowymi organy Państwowej Inspekcji przeprowadzają m.in. badania i pomiary czynników uciążliwych w środowisku pracy/nauki (m.in. oświetlenie), dokonując przy tym kontroli i oceny stanowisk pracy/nauki tj. czy natężenie oświetlenia elektrycznego na stanowisku pracy spełnia wymagania określone w obowiązującej normie. Podczas kontroli sanitarnych dodatkowo sprawdzane jest m.in. zaopatrzenie punktów świetlnych w osłony, ich czystość, jak również stopień zużycia świetlówek. Odnosząc się natomiast do kwestii wpływu sztucznego światła w przestrzeni publicznej (zewnętrznej) na zdrowie obywateli, Zastępca GIS wyjaśnił, że kwestie związane z procedurami dotyczącymi montażu tablic/urządzeń reklam świetlnych na elewacjach budynków, a także w pasach dróg publicznych oraz na terenach przyległych, wykraczają poza obszar działalności organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niemniej jednak, na potrzeby niniejszej sprawy Główny Inspektor Sanitarny zwrócił się do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego oraz Instytutu Medycyny Pracy z prośbą o opinię w aspekcie potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi narażonych na emisję światłem opartym na technologii LED zarówno w przestrzeni publicznej, jak i w pomieszczeniach zamkniętych. Sprawa pozostaje w toku.