Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie uprawnień macierzyńskich w Wojskach Obrony Terytorialnej.

W związku z kierowanymi do Ministra Obrony Narodowej przez Rzecznika Praw Obywatelskich wystąpieniami dotyczącymi obligatoryjnego zawieszenia żołnierza obrony terytorialnej - kobiety w pełnieniu służby ze względu na ciążę oraz w okresie sześciu miesięcy po porodzie bez względu na jej stan zdrowia oraz faktyczną zdolność do pełnienia służby, RPO otrzymał zapewnienie, że powyższa kwestia zostanie unormowana przy okazji prac nad nowym aktem prawnym, regulującym w sposób kompleksowy zasady pełnienia służby wojskowej.

Rzecznik zwracał uwagę, że jakkolwiek normy konstytucyjne nakładają na Państwo obowiązek stanowienia i stosowania prawa tak, aby wspierać macierzyństwo oraz aby nie dochodziło do jego zagrożenia w wymiarze społecznym, gospodarczym czy zawodowym, to jednocześnie regulacje przewidujące nadmierną ochronę, niezależnie od zachowania przez kobietę w ciąży lub sprawującą opiekę nad małym dzieckiem faktycznej zdolności i gotowości do pełnienia służby na wyznaczonym stanowisku, mogą wywierać odwrotne skutki. Stan ciąży nie przesądza automatycznie o niezdolności do służby, a zatem istotne jest, aby możliwość dalszego jej pełnienia pozostawała w związku z faktyczną zdolnością do jej pełnienia, mającą oparcie w orzeczeniu lekarskim. Analogiczne postulaty formułowała również Rada ds. Kobiet.

Tymczasem analiza ustawy o obronie Ojczyzny prowadzi do wniosku, że pomimo wcześniejszych deklaracji utrzymano dotychczasową zasadę, wyłączając czasowo możliwość odbywania służby wojskowej przez wszystkie kobiety - żołnierzy niezawodowych bez względu na to, czy istnieją medyczne wskazania do rezygnacji z pełnienia służby z powodu ciąży oraz w okresie 6 miesięcy po porodzie. Odrębne regulacje dotyczą wyłącznie kobiet - żołnierzy zawodowych.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o ustosunkowanie się do przedstawionego zagadnienia.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej w piśmie z 27 kwietnia 2023 r. wyjaśnił, że w przepisach ustawy o obronie Ojczyzny nie zostały zamieszczone regulacje nakazujące obligatoryjne lub fakultatywne zawieszenie żołnierzy niezawodowych – kobiet na okres ciąży oraz okres przypadający po porodzie. W przepisach omawianej ustawy nie zdecydowano się na inkorporowanie rozwiązania przewidzianego w art. 58 ust. 3a poprzednio obowiązującej ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, który przewidywał, iż niezawodowa służba wojskowa ulega zawieszeniu na okres ciąży oraz w okresie sześciu miesięcy po porodzie. W aktualnym stanie prawnym, jedynie art. 285 ustawy o obronie Ojczyzny, zakłada możliwość udzielenia urlopu bezpłatnego na okres ciąży i połogu, w wymiarze do 12 miesięcy. Rozwiązanie to dotyczy żołnierzy zawodowych – kobiet pełniących zawodową służbę wojskową w trakcie kształcenia w uczelni wojskowej, szkole podoficerskiej, centrum szkolenia lub ośrodku szkolenia. Urlop taki jest udzielany na wniosek zainteresowanej. Konstruując bowiem nowe rozwiązania dotyczące pełnienia niezawodowych form służby wojskowej przez kobiety uznano, że w przypadku ciąży oraz w okresie połogu nie można automatycznie przesądzać o braku zdolności do wykonywania obowiązków służbowych.