Wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego z dnia 2023-04-20.
Wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego.
Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował, iż w pełni popiera kierunek postulowanych zmian, a także pozytywnie ocenia wskazany w uzasadnieniu projektu powód postulowanej zmiany. Trafnie podniesiono bowiem, że zmiany te są uzasadnione koniecznością ograniczenia uprawnień Prokuratora Generalnego do wnoszenia kasacji opartej wyłącznie na zarzucie niewspółmierności kary, ponieważ kontrola kasacyjna Sądu Najwyższego w niektórych wypadkach powiela jedynie wcześniejszą kontrolę odwoławczą dokonaną w oparciu o kryterium "kwalifikowanej rażącej niesprawiedliwości kary", przy czym, co istotne, SN pozbawiony jest możliwości czynienia własnych ustaleń faktycznych w rozpatrywanej sprawie, którymi to możliwościami dysponują sądy odwoławcze.
Projektowana treść art. 523 § 1a k.p.k. w znacznej mierze czyni zadość postulatom zgłoszonym przez Rzecznika, iż brak jest podstaw do podnoszenia wyłącznie zarzutu rażącej niewspółmierności kary, gdy zarzut ten był przedmiotem rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Trafnie ograniczono w projektowanym art. 523 § 1a k.p.k. dopuszczalność wniesienia kasacji do sytuacji, gdy albo nie toczyło się postępowanie odwoławcze, albo też zarzut rażącej niewspółmierności kary nie został podniesiony w apelacji żadnej ze stron, albo też nie został przez sąd odwoławczy rozpoznany.
Krąg podmiotów kwalifikowanych - uprawnionych do wnoszenia tzw. "kasacji nadzwyczajnej" obejmujący PG, RPO oraz (w niektórych przypadkach) RPD wskazany został w art. 521 § 1 i 2 k.p.k. Wniesienie takiej kasacji nie podlega wymogom związanym z treścią prawomocnego rozstrzygnięcia sądu oraz z terminem, w którym należy tego dokonać. Przez cały czas istnienia instytucji kasacji nadzwyczajnej, krąg podmiotów uprawnionych do jej wniesienia był bardzo wąski, zaś zakres kompetencji im przysługujących - analogiczny. Zasada ta została zaburzona w dniu 15 kwietnia 2016 r. wraz z wejściem w życie art. 523 § 1a k.p.k. Zestawiając treść art. 523 § 1a k.p.k. kolejno ze wzorcami konstytucyjnymi i prawnomiędzynarodowymi rozpocząć należy od prawa do sądu wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. W tym względzie wskazać należy na stanowisko utrwalone w judykaturze, zgodnie z którym art. 45 ust. 1 Konstytucji nie obejmuje dostępu do Sądu Najwyższego, a przepisy Konstytucji zapewniają ustawodawcy swobodę kreowania środków zaskarżenia orzeczeń zapadłych w II instancji.
Trafne jest również dalsze spostrzeżenie, że Sąd Najwyższy rozpatrując taką kasację staje się sądem faktu (a nie sądem prawa), czyli w istocie sądem trzeciej instancji, gdyż kwestia niewspółmierności kary wiąże się z kwestionowaniem oceny okoliczności stanowiących podstawę wymiaru kary.
Z powyższego wynika, że regulacje konstytucyjne i prawnomiędzynarodowe odnoszą się tylko do prawa strony do skutecznego środka odwoławczego i nie kształtują obowiązku po stronie ustawodawcy tworzenia trzeciej instancji. Brak jest zatem możliwości rozważenia zgodności art. 523 § 1a k.p.k. z omówionymi wyżej normami. Wskazać jednakże należy na argumenty, których doniosłość nie powinna pozostawiać bez wpływu na prawidłowe i spójne ukształtowanie postępowania kasacyjnego w procedurze karnej. W pierwszej kolejności podkreślić należy niespójność terminologiczną pomiędzy art. 523 § 1a k.p.k. i art. 438 pkt 4 k.p.k., gdyż ten ostatni również posługuje się pojęciem "niewspółmierności kary", z tym zastrzeżeniem, jak podkreśla się w literaturze, że zawiera on dodatkowo określenie, że ma być to "rażąca" niewspółmierność. Podobne stanowisko zajął SN stwierdzając w wyroku, że "Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny, w sprawach o zbrodnie, nie może wnieść kasacji wyłącznie z powodu jakiejkolwiek niewspółmierności kary, ale tylko z powodu "rażącej niewspółmierności kary", o jakiej mowa w art. 438 pkt 4 k.p.k."
Wobec powyższego zdaniem Rzecznika rozważyć zatem można w znowelizowanym art. 523 § 1a k.p.k. jednoznaczne wskazanie, że kasacja wniesiona przez Prokuratora Generalnego w sprawach o zbrodnie może być oparta tylko o zarzut rażącej niewspółmierności kary, a to ze względu na obecną niespójność z art. 438 pkt 4 k.p.k. oraz z uwagi na to, że podstawy zaskarżenia w systemie środków nadzwyczajnych, jakim jest niewątpliwie kasacja, powinny mieć jednolicie charakter kwalifikowany.