Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 2023-04-20.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw.
W projektowanych zmianach Kodeksu postępowania cywilnego Rzecznik Praw Obywatelskich pozytywnie ocenił zamiar trwałego uregulowania na gruncie k.p.c. rozwiązań polegających na umożliwieniu przeprowadzania posiedzeń zdalnych za pośrednictwem środków informatycznych pozwalających komunikować się na odległość. Jednakże, RPO zwrócił uwagę na ogólną formułę zmian, zwroty niedookreślone i klauzule generalne, które mogą wywoływać praktyczne trudności i nadmiernie ograniczać prawo do sądu. Chodzi przede wszystkim o przesłanki uzasadniające zarządzenie przewodniczącego o przeprowadzeniu posiedzenia zdalnego. W kontekście decyzji o posiedzeniu zdalnym może pojawić się pytanie o charakter czynności polegającej na przeprowadzeniu dowodu z zeznań świadków, kluczowych dla danej sprawy, w przypadku których ocena ich wiarygodności powinna wychodzić poza samą stronę werbalną i przede wszystkim, co do których istnieje obawa wpływu osób trzecich na ich zeznania. Taki wpływ wydaje się zdecydowanie ułatwiony podczas posiedzenia zdalnego, szczególnie w przypadku problemów z przesyłaniem obrazu.
Poza tym, projektodawca zupełnie pominął kwestię odwołania się przez stronę od zarządzenia przewodniczącego o przeprowadzeniu posiedzenia zdalnego, nadając mu tym samym charakter relatywnie arbitralny. Zapewnienie procedury odwoławczej w tym zakresie jest konieczne w kontekście konstytucyjnego prawa do sądu.
Aktualne także pozostają dotychczasowe uwagi Rzecznika o braku regulacji przewidujących, w jaki sposób można zakwestionować prawidłowość przebiegu posiedzenia zdalnego w sytuacji złej jakości połączenia, zakłóceń, utrudnień czy wręcz manipulacji ze strony osób trzecich, itp. W obecnym kształcie projektowanych przepisów, zarzut wadliwego postępowania w tym zakresie wydaje się możliwy do podniesienia dopiero na etapie środka odwoławczego, co może być działaniem mocno spóźnionym i naruszającym prawa strony pokrzywdzonej.
Z niniejszych regulacji wynika, iż projektodawca przewiduje możliwość "hybrydowego" trybu procedowania, dopuszczając, aby część osób brała udział w rozprawie zdalnie, łącząc się z sądem z dowolnego miejsca, a część - w formie tradycyjnej, będąc fizycznie na sali sądowej. Rzecznik, postuluje jednak takie doprecyzowanie tych przepisów, by nie pozostawiały one żadnych wątpliwości w tym zakresie.
RPO ponownie zwrócił uwagę, że przeprowadzenie posiedzenia zdalnego wymaga odrębnego uregulowania kwestii ich rejestrowania. Obecnie art. 9 1 k.p.c. zezwala na rejestrację wyłącznie samego dźwięku, strony muszą sąd o tym zamiarze uprzedzić, a ponadto, jest to niedozwolone, jeżeli posiedzenie odbywa się przy drzwiach zamkniętych lub sprzeciwia się temu wzgląd na prawidłowość postępowania.
W zakresie zmian dotyczących ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, wątpliwości RPO wzbudził szeroki katalog wyłączeń z kontroli bezpieczeństwa przy wejściu do sądu, który obejmuje aż 38 kategorii osób. Szacunkowo, jest to grupa kilkuset tysięcy osób całkowicie zwolnionych z jakiejkolwiek kontroli bezpieczeństwa przy wejściu do budynku sądu. W uzasadnieniu projektu ustawy nie wyjaśniono, na jakich podstawach projektodawca opiera założenie o braku jakiegokolwiek ryzyka wniesienia przez te osoby środków niebezpiecznych. W ocenie RPO, to prezes sądu powinien dysponować narzędziami do zapewnienia wszystkim jego pracownikom, stronom postępowań i osobom odwiedzającym bezpieczeństwa.
W zakresie proponowanych zmian w k.p.k. wskazać należy, iż projektowana nowelizacja zwiększająca ochronę pokrzywdzonego i przeciwdziałająca wtórnej wiktymizacji co do zasady zasługuje na aprobatę. Należy jednak wprowadzić dalsze modyfikacje zaproponowanych przepisów, które w odpowiedni sposób zabezpieczą prawa oskarżonego, jako strony postepowania, w szczególności możliwość bezpośredniego zapoznania się z przeprowadzonym dowodem i zadawania pytań.
Krytycznie RPO ocenił projektowany art. 330 § 4 k.p.k. Obecny system regulujący możliwość wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia sam w sobie budzi już zastrzeżenia, w sposób niezasadny utrudniając skorzystanie z tej możliwości pokrzywdzonemu. Projektowany przepis stawia dalsze przeszkody dla skorzystania z tego uprawnienia. Zgodnie z projektowanym stanem prawnym to prokurator będzie władny do oceny, czy osoba wnosząca subsydiarny akt oskarżenia jest pokrzywdzonym i czy może skorzystać z omawianego uprawnienia przysługującego pokrzywdzonemu właśnie. Podkreślić należy, iż następować to będzie w sytuacji, kiedy prokurator już dwukrotnie odmówił wszczęcia postępowania przygotowawczego. W sposób naturalny zatem prokurator skłonny będzie stwierdzić, iż wnoszący akt oskarżenia pokrzywdzonym nie jest, bowiem otwierałoby to drogę do zakwestionowania jego decyzji procesowej. Wniesienie zażalenia do prokuratora nadrzędnego jako drogę odwoławczą należy uznać za całkowicie iluzoryczną, skoro tenże prokurator nadrzędny akceptował także decyzję prokuratora podległego o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania. Należy zatem uznać, że art. 330 § 4 k.p.k. w sposób nadmierny redukuje rolę sądu w ochronie wolności i praw pokrzywdzonego przestępstwem. To sąd powinien być organem właściwym do wydania rozstrzygnięcia w przypadku powstania sporu co do tego, czy określona osoba posiada status pokrzywdzonego.
W związku z Projektowanymi przepisami zmieniającymi ustawę - Prawo o adwokaturze, ustawę o radcach prawnych i ustawę o rzecznikach patentowych, RPO pozytywnie oceniił doprecyzowanie przepisów o doręczeniach przez sądowy portal informacyjny. Projektowana regulacja nie rozwiązuje jednak wszystkich problemów wynikłych z dotychczas obowiązujących nieprecyzyjnych przepisów. Po pierwsze, brakuje uregulowania skutków procesowych pism doręczonych za pośrednictwem portalu informacyjnego pełnomocnikom nieposiadającym kont przed dniem wejścia w życie ustawy. Po drugie, brakuje przepisów określających terminy realizacji obowiązku założenia konta - dla aktualnych adwokatów, radców i rzeczników patentowych oraz osób, które będą wykonywać te zawody w przyszłości.
W zakresie projektowanych zmian w ustawie - Kodeks karny oraz w niektórych innych ustawach, wskazać należy, iż instytucja przepadku pojazdu albo przepadku równowartości pojazdu nadal budzi poważne zastrzeżenia. W propozycjach zmian wciąż nie uwzględnia tego, że miarą jej dolegliwości jest wyłącznie wartość pojazdu. Wartość pojazdu nienależącego do sprawcy, w szczególności będącego przedmiotem umowy leasingu, nie oddaje w żaden sposób stanu majątku sprawcy. Dlatego też wartość pojazdu jest z punktu widzenia przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji okolicznością całkowicie irrelewantną. W istocie jest to środek reakcji karnej, który nie realizuje funkcji przepadku, a realizuje funkcje nawiązki i jako taki winien być traktowany.