Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego stwierdzającego nabycie spadku przez małoletnich spadkobierców ustawowych.

Rzecznik Praw Obywatelskich, z uwagi na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, wniósł skargę nadzwyczajną, zaskarżając postanowienie Sądu Rejonowego w Ż. z dnia 29 sierpnia 2016 r., w całości.

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 1 u.s.n. zaskarżonemu postanowieniu RPO zarzucił: naruszenie konstytucyjnych zasad zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasady bezpieczeństwa prawnego i zasady sprawiedliwości społecznej, wywodzonych z art. 2 Konstytucji, ponieważ sąd stwierdził nabycie spadku przez małoletnich spadkobierców ustawowych, pomimo że spadek w ich imieniu został skutecznie odrzucony, przy zachowaniu wszystkich wymogów przewidzianych przepisami prawa; naruszenie konstytucyjnej zasady ochrony praw dziecka, przewidzianej w art. 72 ust. 1 Konstytucji, ponieważ sąd stwierdził nabycie spadku obciążonego długami przez małoletnich spadkobierców ustawowych, pomimo iż spadek w ich imieniu został skutecznie odrzucony po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego, co oznacza, że sąd spadku nie podjął właściwych działań pozwalających ustalić tę okoliczność, tak aby zagwarantować małoletnim uczestnikom postępowania należytą ochronę ich praw; naruszenie art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji, ponieważ stwierdzenie nabycia spadku obciążonego długami doprowadziło do naruszenia prawa dziedziczenia i praw majątkowych spadkobierców ustawowych w sytuacji braku woli nabycia przez nich spadku, co przejawia się w następujących aspektach: w naruszeniu autonomii majątkowej jednostki w postaci wolności decydowania o tym, co ma wejść w skład jej majątku; w nałożeniu na spadkobiercę odpowiedzialności za długi spadkowe, która nie jest ograniczona do składników majątku spadkowego, ale spadkobierca ponosi ją z całego swojego majątku, w tym także ze składników nabytych w inny sposób niż w drodze dziedziczenia (tzw. pro viribus patrimonii); oraz w konieczności podejmowania przez spadkobiercę określonych czynności faktycznych i czynności prawnych dotyczących majątku spadkowego, czyli tzw. aktów staranności, jak np. sporządzenie spisu inwentarza, aktywny udział w postępowaniach sądowych, egzekucyjnych i administracyjnych dotyczących spadku.

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 2 u.s.n. zaskarżonemu postanowieniu Rzecznik zarzucił: rażące naruszenie prawa, tj. art. 1020 k.c. - ustawy Kodeks cywilny, poprzez jego niezastosowanie i stwierdzenie, że spadek po A. K. nabyli jego spadkobiercy ustawowi: małoletni L. K., O. F. i K. Z., podczas gdy spadek w ich imieniu został skutecznie odrzucony, zatem powinni być wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku; rażące naruszenie prawa, tj. art. 670 k.p.c. - ustawy Kodeks postępowania cywilnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i nienależyte wypełnienie przez sąd spadku obowiązku zbadania z urzędu, kto jest spadkobiercą po zmarłym A. K.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 91 § 1 u.s.n., RPO wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego w Ż. z 29 sierpnia 2016 r. w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi. W ocenie Rzecznika zaskarżone postanowienie stwierdzające nabycie spadku przez małoletnich spadkobierców ustawowych, w sytuacji gdy spadek w ich imieniu został skutecznie odrzucony, stanowi przejaw rażącej wadliwości prawnej, zaistniałej w procesie sądowego stosowania prawa, która ze względu na konieczność ochrony porządku prawnego i powinność zapewnienia należytej ochrony praw majątkowych małoletnich uzasadnia uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji, pomimo iż od jego uprawomocnienia upłynęło pięć lat.