Wystąpienie do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w sprawie głosowania dotyczącego budżetów obywatelskich z dnia 2023-06-11.
Wystąpienie do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w sprawie głosowania dotyczącego budżetów obywatelskich.
Na przestrzeni ostatnich lat wpłynęło do Rzecznika Praw Obywatelskich wiele wniosków i pytań ze strony obywateli dotyczących głosowania w sprawie budżetów obywatelskich. Poprawiające się statystyki w zakresie postrzegania przez mieszkańców możliwości udziału w lokalnym życiu publicznym, to m.in. zasługa upowszechniania się budżetów obywatelskich. Budżety obywatelskie (także - partycypacyjne) spośród pozostałych form zaangażowania społecznego są najbardziej dostępne dla mieszkańców. Są także relatywnie proste, transparentne, egalitarne w najpełniejszym zakresie umożliwiają realizację pomysłów obywatelskich.
Rzecznik docenia doniosłość instytucji, jaką jest budżet obywatelski. Także w literaturze podkreślane są pozytywne aspekty związane z rozwojem tego narzędzia i zwiększającego się poziomu partycypacji obywateli w zarządzaniu w ramach lokalnej społeczności. Możliwość przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami na terenie gminy przewidują stosowne przepisy ustawy o samorządzie gminnym (dalej jako: ustawa).
Jednocześnie ustawodawca pozostawił swobodę w ustalaniu zasad realizacji budżetów, wobec czego władze lokalne przyjmują różne rozwiązania w tym zakresie. Analizując dotychczasowy dorobek prawodawczy jednostek samorządu terytorialnego i dorobek orzeczniczy wojewodów oraz sądów administracyjnych można wyróżnić kilka najbardziej problematycznych płaszczyzn w zakresie budżetów obywatelskich. Wiele kłopotów sprawia wciąż podstawowa kwestia - zakres podmiotów uprawnionych do udziału w procedurze budżetu obywatelskiego, powoływanie specjalnych organów mających na celu wykonywanie zadań z zakresu budżetu obywatelskiego. Istotnym problemem jest kwestia identyfikacji osób w zakresie ich związków z daną jednostką samorządu terytorialnego. Rozwiązując to zagadnienie należy pamiętać, że za mieszkańca danej jednostki samorządu terytorialnego uznaje się osobę, która przebywa na jej terenie z zamiarem stałego pobytu. W prawie miejscowym pojawiają się jednak różne rozwiązania mające na celu dookreślenie sposobu identyfikacji mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego. Rozwiązania te uznawane są za istotnie naruszające prawo. Wśród nich można wskazać na: wymóg bycia wpisanym do rejestru wyborców; wymóg bycia zameldowanym na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego; ukończenie przez mieszkańca określonego wieku; wymóg podania numeru PESEL na karcie do głosowania lub na zgłoszeniu projektu; wymóg podania dodatkowych danych osobowych w postaci np. numeru telefonu lub adresu e-mail.
Orzecznictwo sądowoadministracyjne jednoznacznie stwierdza, że podawanie numeru PESEL nie znajduje uzasadnienia prawnego, a dodanie go jako jednego z wymogów dopuszczających do uczestniczenia w konsultacjach wykracza poza granice przyznanych radzie przez ustawodawcę kompetencji. Wobec powyższego identyfikacja mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego może zostać dokonana za pomocą bardzo wąskiego zakresu danych osobowych: imienia i nazwiska, adresu zamieszkania. Prawodawca lokalny określając zasady budżetu obywatelskiego powinien zatem dążyć do wprowadzeniu takiego systemu identyfikowania mieszkańców, który będzie uniemożliwiał tym samym osobom wielokrotne głosowanie oraz uniemożliwi głosowanie osobom, które mieszkańcami nie są.
Do RPO wciąż wpływają wnioski obywateli, z których wynika, że praktyka identyfikacji mieszkańców w oparciu o szeroki zakres danych osobowych pozostaje niezmieniona.
Wobec powyższego, Rzecznik zwrócił się z prośbą o przedstawienie opinii organu nadzorczego w tej sprawie.