Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw z dnia 2023-07-03.
Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw.
Rzecznik Praw Obywatelskich z zadowoleniem przyjął informację o podjęciu prac legislacyjnych mających na celu nowelizację ustawy o pomocy społecznej, m.in. w zakresie przepisów normujących mieszkalnictwo wspomagane. Podkreślenia wymaga, że projektowana ustawa realizuje postulat - wielokrotnie wskazywany jako szczególnie istotny przez osoby z niepełnosprawnościami i ich organizacje - wprowadzenia podziału na mieszkalnictwo treningowe oraz wspomagane, jako form wsparcia skierowanych do różnych grup adresatów.
Niemniej, część zaproponowanych w projektowanej ustawie rozwiązań wymaga, w ocenie RPO, pogłębionej refleksji nad ich ostatecznym kształtem i ewentualnej modyfikacji w toku prac parlamentarnych. Szczególnej analizy wymagają propozycje zmian legislacyjnych wypracowane przez przedstawicieli organizacji pozarządowych osób z niepełnosprawnościami, które zostały sformułowane w raportach w ramach zadań sfinansowanych ze środków publicznych.
Rzecznik wskazał, iż zgodnie z nowoprojektowanym art. 53 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, w dalszym ciągu na wsparcie w formie mieszkania wspomaganego bądź treningowego mogą liczyć wyłącznie osoby pełnoletnie, które ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebują wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, o ile nie wymagają usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki. Taki sposób określenia katalogu osób uprawnionych budzi wątpliwości biorąc pod uwagę kwestię równego traktowania osób ze względu na rodzaj ich niepełnosprawności. Nasuwa się również wątpliwość, której nie wyjaśniają przepisy projektowanej ustawy, w zakresie czyich kompetencji będzie pozostawało dokonanie oceny, czy osoba zainteresowania skorzystaniem z tego rozwiązania wymaga już usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki, czy jeszcze nie.
Zdaniem RPO rozważenia wymaga przyjęcie formuły mieszkań wspomaganych jako docelowej formy zamieszkania, a co za tym idzie - jako formy zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. Tymczasem projektowana ustawa stanowi wprost, iż wsparcie świadczone w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym nie stanowi zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych osób lub rodzin. Co więcej, wprowadza zasadę, iż umowy (nazwane w projekcie "kontraktami mieszkaniowymi") są zawierane na czas określony.
Ponadto, zgodnie z modelem przedstawionym w projektowanej ustawie, mieszkania wspomagane i treningowe będą w większości stanowić mieszkalnictwo o charakterze zbiorowym, zaś osoby z niepełnosprawnościami nie będą miały wpływu na to, z kim ostatecznie będą mieszkać. Mieszkanie chronione może mieć zatem z perspektywy mieszkańca charakter instytucjonalny - miejsca, w którym nie może samodzielnie decydować z kim i na jakich warunkach chce mieszkać.
Rzecznik zauważył również, że w projektowanej ustawie nie wskazano zasad finansowania mieszkań wspomaganych i treningowych. Tymczasem wyłącznie zapewnienie stałego źródła finansowania zapewni rozwój tej formy wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Co więcej, wydaje się, że wskazane byłoby opracowanie mechanizmu, który stymulowałby samorządy do aktywności w zakresie tworzenia mieszkań wspomaganych i treningowych.
Wątpliwości RPO budzi również systemowe uregulowanie usług sąsiedzkich, jako jednego z rodzajów usług opiekuńczych. Inicjatywa pomocy członkom lokalnej społeczności przez wolontariuszy zamieszkujących w najbliższym otoczeniu osób potrzebujących wsparcia jest godna pochwały, jednakże idea ta już z samej swej istoty powinna być regulowana zasadami współżycia społecznego i prawem zwyczajowym, niekoniecznie zaś - powszechnie obowiązującym.