Wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP i Przewodniczącego Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw dotyczących szpiegostwa z dnia 2023-07-19.
Wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP i Przewodniczącego Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw dotyczących szpiegostwa.
W związku z uchwaleniem w dniu 7 lipca 2023 r. ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, która przewiduje wprowadzenie zmian do ustawy z 6 czerwca 1997 r., polegających w szczególności na nadaniu nowego brzmienia art. 130 k.k. przewidującemu odpowiedzialność za przestępstwo szpiegostwa, a także wprowadzeniu zmian w treści art. 131 k.k. oraz wprowadzeniu nowego art. 112a k.k. statuującego wyjątek od warunku podwójnej karalności, Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił swoje uwagi dotyczące przedmiotowej materii.
RPO podziela ocenę wyrażoną w opinii Biura Analiz Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2023 r., że uchwalona ustawa w zakresie zawartych w niej zmian odnoszących się do przepisów Kodeksu karnego nie została właściwie uzasadniona.
Rzecznik podkreślił, iż uwaga ta nabiera mocy, gdy zauważymy, że nowe przepisy posługują się pojęciami nieostrymi znaczeniowo oraz ocennymi. Brak wskazania celu wprowadzenia uchwalonej regulacji z art. 112a k.k. oraz niedookreśloność celów odnoszących się do uchwalonych zmian w regulacjach z art. 130 k.k. i art. 131 k.k. właściwie wyklucza możliwość przeprowadzenia testu proporcjonalności wymaganego przez art. 31 ust. 3 Konstytucji.
RPO zwrócił również uwagę na ocenę Biura Analiz SN, że ustawodawca nie wykazał racjonalnej potrzeby ukształtowania nowych typów czynów zabronionych jako zbrodni dotyczy to art. 130 § 1, 4 i 5 k.k., jak również potrzeby wprowadzenia sankcji karnych w postaci zagrożenia karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8 albo karą dożywotniego pozbawienia wolności art. 130 § 2 i 3 k.k., czy też sankcji karnej w postaci kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 10 albo karze dożywotniego pozbawienia wolności art. 130 § 5 i 9 k.k.
RPO zakwestionował ponadto wprowadzenie w uchwalonym art. 130 § 10 k.k. obligatoryjnego orzekania środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych, a to z uwagi na brzmienie art. 40 § 2 pkt 1 k.k. oraz projektowaną wysokość sankcji karnych. Analogicznie w art. 112a k.k również nie ma uzasadnienia dla wprowadzenia wskazanego przepisu. Przepis ten wprowadza zaś całkowicie nowe rozwiązanie, którego konsekwencją jest wyłączenie warunku podwójnej karalności z art. 111 k.k., a zatem zastosowanie ustawy karnej polskiej do obywatela polskiego oraz cudzoziemca niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego. Aspekt gwarancyjny wynikający z zasady zaufania z art. 2 Konstytucji, który można dostrzec w warunku podwójnej karalności, podlega zasadzie proporcjonalności z art. 31 ust. 3 Konstytucji i może zostać wyłączony wówczas, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. W tym kontekście wskazać należy, że ów aspekt gwarancyjny warunku podwójnej karalności zostaje wyłączony także przez uchwalony art. 112a k.k., przy czym wyłączenie to nie zostało przez ustawodawcę uzasadnione.
Rzecznik podkreślił, że brzmienie wskazanych powyżej przepisów budzi wątpliwości, zwłaszcza w świetle zasady określoności prawa karnego i z uwagi na deficyty uzasadnienia projektu opiniowanej ustawy istotnie utrudniają ocenę zaproponowanych regulacji z punktu widzenia zasady proporcjonalności.