Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie nowelizacji ustawy o notariacie.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciła się Wnioskodawczyni, wskazując na mankamenty obecnej regulacji zawartej w art. 74a § 2 ustawy - Prawo o notariacie. Przepisy art. 12 § 2-2b Prawa o notariacie uprawniają do przystąpienia do egzaminu notarialnego osoby, które nie odbyły aplikacji notarialnej, a które spełniają inne warunki. Zatem art. 74a § 2 Prawa o notariacie normuje sytuację dwóch kategorii kandydatów do zawodu notariusza - aplikantów notarialnych i osób, które nie ukończyły tej aplikacji, tylko zamierzają przystąpić do egzaminu po spełnieniu innych przesłanek ustawowych.

Ministerstwo Sprawiedliwości stoi na stanowisku, że zgodnie z art. 74a § 2 ustawy, kandydaci, którzy odbyli aplikację notarialną przeprowadzaną przez radę właściwej izby notarialnej, mogą złożyć wniosek o dopuszczenie do egzaminu w jej siedzibie. Powołany przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie pozwala organom przeprowadzającym egzamin na uznaniowość w zakresie właściwości komisji egzaminacyjnej.

Rzecznik podziela interpretację przedstawioną przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Zarazem jednak należy zwrócić uwagę, że przepis ten narusza konstytucyjną zasadę równości art. 32 Konstytucji. Brak jest bowiem racjonalnych argumentów przemawiających za wynikającym z art. 74a § 2 Prawa o notariacie zróżnicowaniem sytuacji prawnej kandydatów po aplikacji notarialnej i kandydatów, którzy zamierzają przystąpić do egzaminu notarialnego bez aplikacji, w oparciu o inne dopuszczone ustawowo przesłanki. Nie ma racjonalnych powodów, aby umożliwić jedynie osobom spoza aplikacji notarialnej przystąpienie do egzaminu notarialnego w miejscu położonym blisko ich miejsca zamieszkania, a aplikantów notarialnych zmuszać do przystępowania do egzaminu zgodnie z właściwością izby notarialnej, w której odbywali aplikację.

Warto podkreślić, że sprawa w przypadku wielu osób ma istotne konsekwencje praktyczne. Jak napisała Wnioskodawczyni, sytuacja życiowa aplikanta po latach może spowodować, że nie mieszka on już na obszarze właściwości danej izby, a chcąc przystąpić do egzaminu, zmuszony jest pokonać kilkaset kilometrów w celu spełnienia wymogów ustawowych. Fakt ten wprowadza dyskryminację osób, które zdecydowały się odbyć aplikację w przeciwieństwie do tych, którzy mogą podejść do egzaminu z innych podstaw prawnych.

Autorka pisma wystosowanego do Rzecznika wskazała ponadto, że obecny stan prawny powoduje wygenerowanie u części zdających egzamin większych kosztów materialnych i może też w określonych przypadkach zmuszać do zapewnienia w dłuższym wymiarze czasu opieki nad dziećmi. Pożądane zatem wydaje się zrównanie sytuacji przystępujących do egzaminu notarialnego kandydatów po aplikacji notarialnej i bez takiej aplikacji poprzez wprowadzenie dla wszystkich możliwości zdawania egzaminu w siedzibie dowolnie wybranej przez kandydata izby notarialnej.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w celu realizacji wskazanego powyżej postulatu, a także o zajęcie stanowiska w sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 24 listopada 2023 r. podzielił pogląd Rzecznika, że aktualne brzmienie z art. 74a § 2 ustawy – Prawo o notariacie, może budzić wątpliwości w zakresie rozróżnienia sytuacji kandydatów przystępujących do egzaminu notarialnego po odbyciu aplikacji notarialnej i bez ukończenia takiej aplikacji. Jak się wydaje, brak ujednolicenia zasad przystępowania do egzaminu notarialnego osób, które odbyły aplikację notarialną oraz osób, które uzyskały uprawnienia do przystąpienia to tego egzaminu na innej podstawie, może prowadzić, w niektórych przypadkach, do wątpliwości co do równego traktowania kandydatów. Wspomniana okoliczność powinna więc stanowić podstawę do zainicjowania prac analitycznych odnośnie do oczekiwanych zmian legislacyjnych, m.in. zmierzających do przyjęcia rozwiązań ułatwiających dostęp do egzaminu notarialnego aplikantom aplikacji notarialnej, którzy z różnych przyczyn życiowych nie mogą przystąpić do egzaminu w siedzibie rady izby notarialnej, w której odbyli aplikację.