Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki oraz Dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w sprawie nieprawidłowości podczas sprawdzania egzaminów maturalnych.

Od dłuższego czasu do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływały sygnały o możliwych skutkach nowych zasad organizacji egzaminu maturalnego. Swoje obawy zgłaszali m.in. nauczyciele języka polskiego, którzy po zapoznaniu się z materiałami przygotowanymi przez Centralną Komisję Egzaminacyjną wskazywali, że wymagania maturalne oraz kryteria oceniania są niejasne i mogą prowadzić do niesprawiedliwego potraktowania uczniów.

Poloniści wystosowali nawet list otwarty w sprawie nowej formuły Matury 2023 z języka polskiego, który zawierał wiele krytycznych uwag wobec planowanych zmian. Wskazywano na konsekwencje zdalnej nauki, późne opublikowanie informatorów maturalnych, małą ilość materiałów ćwiczeniowych, niedostateczne przeszkolenie nauczycieli. Poloniści domagali się ograniczenia wymagań dla maturzystów oraz zorganizowania w trybie pilnym rzetelnych i merytorycznych szkoleń dla nauczycieli języka polskiego, zwłaszcza w zakresie dookreślenia formy wypracowania, funkcjonalności kontekstów oraz kryteriów i sposobów oceniania arkuszy egzaminacyjnych i wypowiedzi ustnych (ze szczególnym uwzględnieniem egzaminatorów i kandydatów na egzaminatorów) oraz umieszczenie na stronach Centralnej Komisji Egzaminacyjnej przykładowych zestawów maturalnych oraz poradników dla nauczycieli i uczniów. Ponadto, zdaniem polonistów "kryteria oceniania zawartości merytorycznej wypracowania są niejasne, nieczytelne, niespójne, uznaniowe, a w efekcie krzywdzące uczniów". Część postulatów, m. in. ograniczenie wymagań egzaminacyjnych oraz złagodzenie zasad oceniania, została w późniejszym czasie zrealizowana. Według dostępnych informacji, w tym roku do okręgowych komisji egzaminacyjnych wpłynęło 41 630 wniosków o wgląd do prac maturalnych, co świadczy o wysokim poziomie nieufności.

Opisywane nieprawidłowości, nawet jeśli dotyczą wyjątkowych sytuacji, zmniejszają przekonanie obywateli o odpowiednich kompetencjach egzaminatorów oraz słuszności całej idei egzaminów zewnętrznych. Jednym z celów egzaminu maturalnego jest selekcja kandydatów na studia w oparciu o obiektywne kryteria. Obecne zasady sprawdzania zadań pisemnych prowadzą jednak do zarzutów, że wynik egzaminu zależy w dużej mierze od uznania egzaminatora.

Czynniki, które mogą wpływać na wynik, to m.in. niewłaściwe przeszkolenie egzaminatorów, ich cechy osobiste i sytuacja życiowa (zbytnia surowość, brak uważności, zmęczenie), pomijanie informacji o specyficznych trudnościach w nauce osoby zdającej, niejasne wymogi. W ocenie osób, które badały sposób sprawdzania prac maturalnych, w wielu przypadkach trudno jest stwierdzić, dlaczego egzaminator odjął punkty. Bezpodstawne decyzje egzaminatorów mogły obniżać ocenę końcową nawet o kilkanaście punktów procentowych. Ponieważ tylko część maturzystów ubiega się o ponowne sprawdzenie prac, nie można stwierdzić, jak kształtują się wyniki matur, co uniemożliwia właściwym organom ocenę funkcjonowania systemu oświaty.

Dla zapewnienia wysokiej wartości egzaminów zewnętrznych konieczne jest określenie takich kryteriów oceny, które są możliwie sprawiedliwe, obiektywne i akceptowalne dla osób zainteresowanych. Wynik egzaminu powinien stanowić odbicie faktycznych wiadomości i umiejętności piszącego. Ogromne znaczenie ma także rzetelne przeszkolenie egzaminatorów, ich staranny dobór oraz zapewnienie im odpowiednich warunków pracy. Błędne sprawdzenie pracy maturalnej wiąże się z dużym stresem dla osoby zdającej oraz powoduje utrudnienia podczas rekrutacji na studia. Z uwagi na możliwe naruszenia praw indywidualnych osób, skutkujące powstaniem szkody lub krzywdy, kwestia organizacji egzaminów zewnętrznych bywa rozpatrywana w kontekście odpowiedzialności odszkodowawczej instytucji państwa.

Z uwagi na powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie swojego stanowiska w odniesieniu do opisanego powyżej problemu.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki w piśmie z 7 listopada 2023 r. podkreślił, że formuła egzaminu maturalnego dla uczniów szkół ponadpodstawowych, obowiązująca od roku szkolnego 2022/2023, nie powinna być dla nikogo zaskoczeniem – a przede wszystkim dla nauczycieli i egzaminatorów. Została ona bowiem wprowadzona w 2017 r. ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. Tak więc zarówno nauczyciele, jak i sami uczniowie mieli odpowiednio dużo czasu, aby zapoznać się z nowymi zasadami egzaminu maturalnego, nową podstawą programową (opublikowaną w styczniu 2018 r.) oraz ograniczonymi w stosunku do niej wymaganiami egzaminacyjnymi obowiązującymi na egzaminie maturalnym w latach 2023-2024. Sekretarz Stanu zapewnił, że w systemie egzaminacyjnym wdrożone zostały odpowiednie działania i mechanizmy, które z jednej strony pozwolą zminimalizować zakres pomyłek egzaminatorów (stąd m.in. szkolenia i egzamin dla kandydatów na egzaminatorów, coroczne przygotowanie do sprawdzania dla egzaminatorów), a z drugiej strony umożliwią korektę pomyłki, jeżeli takowa wystąpi.