Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Funduszy i Polityki Regionalnej w sprawie zasad dysponowania funduszami unijnymi w kontekście zobowiązań wynikających z KPON.

Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny zwrócił się do Minister w związku z potrzebą ochrony praw osób z niepełnosprawnościami i zobowiązań międzynarodowych RP dotyczących dążenia do deinstytucjonalizacji systemu wsparcia. Brak podjęcia przez Polskę zdecydowanych działań na rzecz przeprowadzenia procesu deinstytucjonalizacji Komitet ds. Praw Osób Niepełnosprawnościami określił jako krytyczną stagnację, natomiast alokowanie środków pochodzących z funduszy Unii Europejskiej na wsparcie instytucji ocenił jako naruszenie art. 19 Konwencji.

Instytucjonalizacja stoi w sprzeczności z prawem osób z niepełnosprawnościami do niezależnego życia i włączenia do społeczności. Stanowi też dyskryminacyjną praktykę wobec osób z niepełnosprawnościami, sprzeczną z art. 5 Konwencji. Tymczasem, resort funduszy i polityki regionalnej stoi na stanowisku, że opieka wytchnieniowa w placówkach innych niż DPS może być realizowana w placówkach, w których liczba miejsc całodobowego pobytu jest nie większa niż 8. Tak sformułowane postanowienie dopuszcza możliwość świadczenia opieki wytchnieniowej w instytucji, w związku z czym stanowi przejaw instytucjonalizacji. Rzecznik wskazał, iż usługi świadczone w placówce opiekuńczo-pobytowej wciąż są usługami instytucjonalnymi i jako takie powinny być jednoznacznie definiowane w ramach Wytycznych EFS+. Dokument ten powinien jasno wskazywać, że usługami świadczonymi w społeczności lokalnej są usługi realizowane poza placówką wieloosobowego całodobowego pobytu i opieki lub poza innym miejscem, które spełnia kryteria opieki instytucjonalnej.

RPO zwrócił także uwagę na problem tworzenia tzw. domów grupowych. Zastępowanie dużych instytucji mniejszymi stanowi praktykę naruszającą art. 19 Konwencji. Małe domy grupowe, niezależnie od tego, ilu mają mieszkańców, mogą być postrzegane jako rodzaj wsparcia o charakterze segregacyjnym. Instytucje opiekuńcze mogą oferować osobom z niepełnosprawnościami pewien stopień wyboru i kontroli. Krytyczne uwagi dotyczące kształtu tej formy wsparcia Rzecznik przedstawił w opinii dotyczącej nowelizacji ustawy o pomocy społecznej. W świetle powyższych wątpliwości RPO podtrzymał swoje stanowisko co do tego, że środki publiczne, w tym pochodzące z funduszy Unii Europejskiej, powinny być przeznaczone na tworzenie i utrzymanie istniejących form wsparcia społecznego w środowisku lokalnym, nie zaś na wspieranie - choćby pośrednio - istniejących instytucji.

Mając powyższe na uwadze Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o odniesienie się do poruszonych kwestii, w szczególności w kontekście realizacji w Wytycznych EFS+ postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Funduszy i Polityki Regionalnej w piśmie z 27 grudnia 2023 r. wskazała, że Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, jako Instytucja Koordynująca wdrażanie Funduszy Europejskich w Polsce, wspiera proces deinstytucjonalizacji od lat, w tym w szczególności poprzez stymulowanie zwiększenia podaży usług społecznych świadczonych w społeczności lokalnej z wykorzystaniem środków EFS. Doświadczenia w programowaniu i realizacji wsparcia w tym zakresie, ale też doświadczenia innych państw pokazują jednak, że deinstytucjonalizacja jest na tyle trudnym i wrażliwym na błędy procesem, że powinna być wdrażana w sposób ewolucyjny, z uwzględnieniem dostępnych zasobów i możliwości. Jednocześnie resort zaproponował nowelizację Wytycznych EFS+, w której m.in. stosowane są zapisy mające na celu zagwarantowanie, że osoba korzystająca ze wsparcia będzie traktowana w sposób podmiotowy, niedyskryminujący, włączający, a rozwiązania zaoferowane w projektach będą przyczyniały się do prowadzenia przez nią niezależnego życia, w tym dokonywania wyborów na równi z innymi osobami. Minister zobowiązała się również do przygotowania komentarza do Wytycznych EFS+, w którym doprecyzowane zostanie m.in., że każda realizowana forma wsparcia powinna wynikać z indywidualnych potrzeb i odbywać się za zgodą osoby korzystającej ze wsparcia, w tym także, że żadna z usług nie może być traktowana jako obligatoryjna. Podkreślony będzie fakt, iż każda osoba korzystająca z usług ma prawo poprosić o zmianę osoby świadczącej daną usługę oraz złożyć skargę na jakość świadczonych usług. Minister zapewniła, że zapisy Wytycznych EFS+ są tworzone, mając na uwadze idee, kierunki i zasady określone w KPON oraz KPP.