Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Przewodniczącej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP w sprawie pomocy materialnej dla doktorantów starego trybu.

W związku z trwającymi pracami nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej jako: "projekt ustawy"), a także mając na uwadze wpływające do Rzecznika Praw Obywatelskich wnioski doktorantów, którzy realizują studia doktoranckie rozpoczęte przed rokiem akademickim 2019/2020, dotyczące zasad ubiegania się przez nich o pomoc materialną, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na następujące kwestie.

Wraz z wejściem w życie ustawy o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw zmianie uległ art. 279 ust. 1 ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej jako: "PWPSWN") w ten sposób, że wydłużono możliwość prowadzenia studiów doktoranckich na zasadach dotychczasowych do dnia 31 grudnia 2024 r. Wraz z tą nowelizacją nie uległa jednak zmianie część innych przepisów regulujących prawa doktorantów i sytuację uczelni wyższych. Tę niekonsekwencję dostrzegł projektodawca, który w projekcie ustawy o zmianie ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, proponuje, aby do uczestników studiów doktoranckich w 2024 r. zastosować - oprócz nadal obowiązujących - także wybrane wcześniej obowiązujące w zakresie tych studiów przepisy, w szczególności mając na uwadze fakt, że część z nich utraciła moc z dniem 31 grudnia 2023 r. Niestety zaproponowane zmiany jedynie częściowo wychodzą naprzeciw dostrzeżonemu problemowi.

W szczególności zaś projektodawca nie przewidział "przedłużenia" stosowania dotychczasowych przepisów, na mocy których: uczelnie wyższe otrzymywały dotacje na finansowanie zadań związanych z kształceniem uczestników stacjonarnych studiów doktoranckich prowadzonych w uczelniach niepublicznych i finansowanie zwiększenia wysokości stypendiów doktoranckich; instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk, instytuty badawcze lub międzynarodowe instytuty naukowe otrzymywały środki finansowe na stypendia socjalne, stypendia dla osób niepełnosprawnych, zapomogi oraz stypendia rektora dla doktorantów, którzy rozpoczęli studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020; w ramach środków finansowych, przeznaczanych na utrzymanie i rozwój potencjału dydaktycznego, uwzględniało się środki na finansowanie zadań związanych z kształceniem uczestników stacjonarnych studiów doktoranckich, którzy rozpoczęli te studia przed rokiem akademickim 2019/2020; w ramach środków finansowych, o których mowa w art. 365 pkt 3 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej jako: "PSWN"), uwzględniało się środki finansowe na świadczenia stypendialne (tj. stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomogę, stypendium rektora) dla doktorantów, którzy rozpoczęli studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020; do podziału środków finansowych przeznaczonych na finansowanie świadczeń stypendialnych (tj. stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomogę, stypendium rektora) dla instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk, instytutów badawczych lub międzynarodowych instytutów naukowych stosowało się odpowiednio sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 402 pkt 3 PSWN; w algorytmach podziału środków finansowych oraz przy podziale dotacji na finansowanie zadań związanych z kształceniem uczestników stacjonarnych studiów doktoranckich prowadzonych w uczelniach niepublicznych i finansowanie zwiększenia wysokości stypendiów doktoranckich, uwzględniało się wskaźniki kosztochłonności studiów doktoranckich dla doktorantów, którzy rozpoczęli studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020 ustalone na podstawie przepisów wydanych na podstawie art. 96 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym; w algorytmach podziału środków finansowych, o których mowa w art. 368 ust. 2 i 4 PSWN, uwzględniało się liczbę doktorantów, którzy rozpoczęli studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020; do dnia 31 grudnia 2023 r. istniały fundusze stypendialne powstałe z funduszy pomocy materialnej dla doktorantów utworzonych w instytutach naukowych Polskiej Akademii Nauk, instytutach badawczych oraz międzynarodowych instytutach naukowych; regulaminy świadczeń dla studentów stosowało się odpowiednio do doktorantów, którzy rozpoczęli studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020; doktorantom, którzy rozpoczęli stacjonarne studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020, przysługiwała możliwość ubiegania się o zwiększenie stypendium doktoranckiego, zaś regulaminy określające zasady uzyskiwanie tego stypendium przyjęte przed dniem wejścia w życie PSWN zachowywały moc.

Niewprowadzenie zmian prawnych, pozwalających na dalsze stosowanie wskazanych wyżej przepisów, może mieć negatywne skutki z perspektywy doktorantów, w szczególności w zakresie możliwości ubiegania się przez nich o pomoc finansową. Co prawda, projektodawca w uzasadnieniu zmian prawnych wskazał, że "zostanie zachowana możliwość przyznawania doktorantom kontynuowanych studiów doktoranckich świadczeń finansowych", jednocześnie jednak zastrzegł, że "[z]abezpieczenie finansowania tych świadczeń będzie jednak pochodziło ze środków podmiotów prowadzących studia doktoranckie". Mając zaś na względzie istotne zmiany dotyczące finansowania uczelni wyższych, które nastąpiły w związku z nieprzedłużeniem stosowania podanych wyżej przepisów do końca 2024 r., w praktyce zapewnienie finasowania tych świadczeń przez uczelnie może być niemożliwe.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Przewodniczącej z prośbą o rozważenie podjęcia działań legislacyjnych wychodzących naprzeciw dostrzeżonemu problemowi.