Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Edukacji w sprawie projektu rozporządzenia dotyczącego zasad finansowania i realizacji prawa mniejszości niemieckiej do nauczania własnego języka i nauki w tym języku.

W dotychczasowych wystąpieniach do Ministra Edukacji i Nauki Rzecznik Praw Obywatelskich wskazywał na konieczność przywrócenia pełnego wymiaru godzin nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej w formie nauki dodatkowej, na zasadzie równości z innymi mniejszościami. Z tego powodu RPO nie zgłasza uwag do rozwiązań zawartych w rozporządzeniu zmieniającym oraz w załączniku nr 3 do tego rozporządzenia.

Zastrzeżenia Rzecznika budzi natomiast termin wejścia w życie proponowanych zmian. Rozporządzenie z dnia 4 lutego 2022 r. prowadzi do naruszenia standardu konstytucyjnego i prawnomiędzynarodowego w zakresie pozytywnego działania państwa na rzecz podtrzymania tożsamości kulturowo-językowej. Dlatego też usunięcie skutków wejścia w życie tego rozporządzenia powinno nastąpić niezwłocznie - od drugiego semestru bieżącego roku szkolnego 2023/2024.

Warto zauważyć, że pomimo zmniejszenia tygodniowego wymiaru godzin nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości, nie zmniejszyła się liczba dzieci i młodzieży deklarujących chęć nauki tego języka jako własnego. Jak wynika z dostępnych danych, niektóre jednostki samorządu terytorialnego podjęły próbę samodzielnego zaspokojenia potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży należących do mniejszości niemieckiej. Powyższe, w związku ze zmniejszeniem wag naliczania subwencji dla uczniów i uczennic korzystających z nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości w formie dodatkowej, skutkuje znacznym obciążeniem finansowym jednostek samorządu terytorialnego.

Wraz z upływem czasu negatywne skutki społeczne wywołane ograniczeniem prawa mniejszości niemieckiej do nauki własnego języka, będą coraz trudniejsze do odwrócenia. Pomimo wyrażanej woli nauki własnego języka, dzieci i młodzież należące do mniejszości niemieckiej od niemal półtora roku są pozbawione możliwości nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości w pełnym wymiarze, co negatywnie rzutuje przede wszystkim na podtrzymanie tożsamości kulturowo-językowej tej mniejszości. Dlatego też przywrócenie nauki języka niemieckiego w wymiarze obowiązującym do 31 sierpnia 2022 r. i na zasadzie równości z innymi mniejszościami należy w mojej ocenie wprowadzić niezwłocznie, jeszcze w bieżącym roku szkolnym.

Przywrócenie pełnego wymiaru godzin nauki języka niemieckiego jako języka własnego w formie nauki dodatkowej, w trakcie trwania roku szkolnego, może stanowić wyzwanie organizacyjne dla szkół. Rzecznik zauważył jednak, że dyrektorzy mają możliwość wprowadzenia niezbędnych zmian w arkuszu organizacyjnym w trakcie trwania roku szkolnego (również po 30 września) poprzez aneksowanie zatwierdzonego dokumentu. Skorzystanie z takiej możliwości wydaje się szczególnie uzasadnione, w obliczu utrzymywania od 1 września 2022 r. rozwiązań prawno-organizacyjnych noszących znamiona dyskryminacji mniejszości niemieckiej w zakresie dostępu do nauki własnego języka.

Zważając na powyższe, Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o wzięcie pod uwagę przedstawionego stanowiska na dalszym etapie prac legislacyjnych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej w piśmie z 31 stycznia 2024 r. podzieliła stanowisko Rzecznika o konieczności pozytywnego działania państwa na rzecz podtrzymania tożsamości kulturowo-językowej społeczności mniejszości narodowych. Z tego powodu projektowana nowelizacja była jednym z pierwszych projektów w planie legislacyjnym Ministra Edukacji po zmianie Rządu. Jednak z uwagi na obowiązujące regulacje w zakresie organizacji pracy szkół, w szczególności obowiązek określenia w arkuszach organizacji wymiaru zatrudnienia nauczycieli w danej szkole, wejście w życie znowelizowanych przepisów rozporządzenia będzie możliwe najwcześniej z początkiem nowego roku szkolnego, tj. z dniem 1 września 2024 r. Wynika to także z konieczności dostosowania podstawy programowej dla uczniów objętych nauczaniem języka mniejszości do zmienionego wymiaru nauczania. Natomiast, w odniesieniu do zasygnalizowanej przez RPO konieczności skonsultowania projektu z organizacjami mniejszości narodowych i etnicznych, Sekretarz Stanu wskazała, że stałym i reprezentatywnym forum dialogu MEN z organizacjami mniejszości narodowych i etnicznych jest Komisja Wspólna Rządu oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych. W dniu 29 grudnia 2023 r. projekt został przekazany do Komisji z prośbą o zaopiniowanie. Komisja ta nie wyraziła, we wskazanym terminie, swojej opinii do projektu. Jednak Strona Mniejszościowa Komisji Wspólnej, wyraziła w piśmie z dnia 9 stycznia 2024 r. pozytywną opinię na temat projektowanej nowelizacji.