Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie sytuacji dzieci - uchodźców wojennych z Ukrainy osiągających pełnoletność w pieczy zastępczej.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęła skarga dotycząca trudnej sytuacji osób, które jako małoletnie dzieci przybyły z Ukrainy do Polski po 24 lutego 2022 r. i zostały umieszczone w pieczy zastępczej. Z informacji przekazanych Rzecznikowi wynika, iż osoby te po uzyskaniu pełnoletności muszą opuścić placówki pieczy, tj. rodziny zastępcze i placówki opiekuńczo-wychowawcze nawet w sytuacji, gdy kontynuują naukę w Polsce.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej jako: "specustawa") nie określa w sposób szczególny sposobu postępowania w stosunku do obywateli Ukrainy umieszczonych w placówkach pieczy zastępczej po osiągnięciu przez nich pełnoletności. Art. 27 specustawy dotyczący m.in. zapewnienia pieczy zastępczej pozbawionym opieki i wychowania rodziców dzieciom będącym obywatelami Ukrainy, swym zakresem podmiotowym obejmuje jedynie dzieci, a więc osoby niepełnoletnie. W świetle powyższego zasadnicze dla ustalenia sposobu postępowania wobec obywatela Ukrainy, który przebywając na terenie Polski w rodzinnej lub instytucjonalnej pieczy zastępczej osiągnął pełnoletność, ma podstawa prawna pobytu danego obywatela Ukrainy na terytorium RP. W zależności bowiem od podstawy prawnej pobytu w Polsce następuje ustalenie, czy przepisy ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej mają zastosowanie do danego wychowanka pieczy zastępczej i w jakim zakresie m.in. czy wychowanek podlega regulacjom ustawowym również po osiągnięciu pełnoletności.

W obowiązującym stanie prawnym do obywateli Ukrainy - uchodźców wojennych uzyskujących pełnoletność w pieczy zastępczej nie mają zastosowania przepisy działu III ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, a w szczególności art. 37 ust. 2 stanowiącego, iż osoba, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, może przebywać w dotychczasowej rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej albo regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej za zgodą odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka, dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej albo dyrektora regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia, jeżeli uczy się: w szkole, na uczelni, u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego, na kursach, jeżeli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielnienia; legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Bezpośredniego zastosowania wobec tej grupy wychowanków pieczy nie mają także przepisy ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej regulujące proces usamodzielnienia, tj. przepisy znajdujące się w dziale IV ustawy. Powyższe oznacza, iż brak jest rozwiązań prawnych, które umożliwiłyby kompleksowe zabezpieczenie praw dzieci - uchodźców wojennych z Ukrainy, które osiągnęły pełnoletność w pieczy zastępczej i formalnie spełniają, w równym stopniu co inni wychowankowie, warunki do pozostania w dotychczasowych formach pieczy zastępczej.

RPO podkreślił, że na władzy publicznej spoczywa obowiązek kreowania spójnej systemowo polityki socjalnej oraz wspierającej dzieci, a gwarancje szczególnej pomocy i opieki władz publicznych względem dzieci pozbawionych opieki rodziców, wynikające z art. 72 ust. 2 Konstytucji, nie mogą być respektowane wybiórczo. Dobro wszystkich wychowanków pieczy zastępczej powinno być traktowane jako cel nadrzędny z uwagi m.in. na wskazane wyżej gwarancje konstytucyjne i obowiązek zapewnienia dzieciom ochrony i opieki wynikający z art. 3 Konwencji o Prawach Dziecka. Realizacja przez państwo zadań w zakresie systemu pieczy zastępczej nie może odbywać się w sposób narażający na szwank dobro dzieci-wychowanków, gdyż podważa to nie tylko wiarygodność powołanych gwarancji co do zapewnienia dzieciom prawa do specjalnej ochrony i pomocy, ale narusza także prawa dziecka.

Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 26 lutego 2024 r. wskazała, że ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa nie przewiduje szczególnych rozwiązań przeznaczonych dla obywateli Ukrainy opuszczających podmioty pieczy zastępczej po osiągnięciu przez nich pełnoletności. Oznacza to konieczność zastosowania wobec tej kategorii osób przepisów ogólnych regulujących kwestię udzielania wsparcia pełnoletnim wychowankom pieczy zastępczej (art. 5 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, dalej jako „ustawa”). W przypadku cudzoziemców wskazach w art. 5 ust. 1 ustawy, zastosowanie znajduje cała ustawa, w tym jej regulacje dotyczące wsparcia dla osób usamodzielnianych, jak również regulacje pozwalające pozostać w dotychczasowej formie pieczy zastępczej po osiągnięciu pełnoletniości. W przypadku zaś pozostałych kategorii cudzoziemców zastosowanie ustawy ma podwójne ograniczenie: ograniczenie przedmiotowe - zastosowanie znajdują tylko przepisy Działu III ustawy- tj. Piecza zastępcza, i ograniczenie podmiotowe – tj. wyłącznie te regulacje, które odnoszą się do małoletnich. Mając na uwadze powyższe, w opinii resortu rodziny, ustalenie sposobu postępowania wobec obywatela Ukrainy przebywającego w rodzinnej lub instytucjonalnej pieczy zastępczej, po osiągnięciu przez niego pełnoletności, zależy od podstawy jego pobytu w Polsce. Jednocześnie Sekretarz Stanu poinformowała, iż kwestia możliwości dalszego pobytu w polskiej pieczy zastępczej wszystkich osób będących obywatelami Ukrainy, którzy przybyli do Polski po 24 lutego 2022 r. i które osiągnęły pełnoletność przebywając w polskim systemie pieczy zastępczej, bez względu na ich podstawę pobytową, jest w dalszym ciągu poddawana analizom systemowym celem wypracowania optymalnych rozwiązań.