Wystąpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby uregulowania obowiązkowego przyłączania nieruchomości do sieci kanalizacyjnej z dnia 2024-02-01.
Wystąpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby uregulowania obowiązkowego przyłączania nieruchomości do sieci kanalizacyjnej.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje sytuacja prawna osób obowiązanych z mocy ustawy do przyłączenia swojej nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej, a które nie są w stanie wykonać tego obowiązku z przyczyn natury ekonomicznej. Do Biura RPO wpływają skargi, w których właściciele nieruchomości podnoszą, że koszty wybudowania przyłącza kanalizacyjnego zostały wycenione na kilkadziesiąt tysięcy złotych, a ich dochody i sytuacja majątkowa nie pozwalają na pokrycie tych kosztów. Pomoc finansowa ze strony państwa, o którą mogą ubiegać się osoby obowiązane do przyłączenia nieruchomości do sieci kanalizacyjnej, jest symboliczna i nie stanowi dla nich istotnego wsparcia pozwalającego na wykonanie przedmiotowego obowiązku. Należy przy tym zauważyć, że w przypadku nieprzyłączenia nieruchomości do sieci kanalizacyjnej, prawo nakazuje obligatoryjne stosowanie przez organy władzy publicznej środków przymusu państwowego (obowiązek wydania decyzji nakazującej przyłączenie nieruchomości do sieci pod rygorem zastosowania środków egzekucyjnych służących doprowadzeniu do wykonania obowiązku), co wiąże się z negatywnymi konsekwencjami prawnymi dla właścicieli nieruchomości.
W 2023 r. Rzecznik otrzymał w przedmiotowym zakresie m.in. opinię Departamentu Prawnego Ministerstwa Infrastruktury. Wskazano w niej, że nie można wykluczyć wystąpienia sytuacji, w której koszty związane ze sfinansowaniem przyłącza kanalizacyjnego rzeczywiście będą trudne do poniesienia przez właścicieli nieruchomości. Okoliczność ta ma znaczenie prawne, gdyż koszt budowy przyłącza kanalizacyjnego, a następnie jego utrzymania, może być nieproporcjonalnie wysoki w stosunku do możliwości finansowych właścicieli posesji. Co więcej, regulacje prawne, z których wynika obowiązek przyłączenia nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej i pokrycia przez właściciela nieruchomości kosztów wybudowania przyłącza, mogą naruszać konstytucyjne prawo własności. Zdaniem departamentu, nawet ustanowienie w drodze ustawy programów pomocy dla osób w trudnej sytuacji ekonomicznej w zakresie wsparcia w przyłączeniu ich nieruchomości do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, może nie być dostatecznym argumentem za tym, by ograniczać prawo własności osób, które - np. z przyczyn ekonomicznych nie mogą sfinansować przyłącza do sieci wodno-kanalizacyjnej. Ustanowienie przymusu administracyjnego w postaci zastępczego wykonania przyłącza wodociągowo-kanalizacyjnego do nieruchomości może stanowić nadmierną ingerencję w prawo własności właściciela gruntu, gdyż właściciel ten może w inny sposób zapewniać sobie dostęp do wody. Przymusowa budowa przyłącza wodociągowo-kanalizacyjnego na prywatnym gruncie przez gminę oznacza znaczne ograniczenie prawa do swobodnego i niezakłóconego korzystania z nieruchomości od ingerencji osób trzecich. Wydanie decyzji nakazującej wykonanie obowiązku przyłączenia nieruchomości do sieci kanalizacyjnej powinno być oceniane według konstytucyjnych standardów ochrony prawa własności przed wywłaszczeniem przez władzę publiczną. Nie każdego bowiem rodzaju aktywność inwestycyjna władzy publicznej jest uzasadniona i nie każda taka aktywność spełnia wymóg proporcjonalności wynikający z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Wskazać ponadto należy, że przyjęcie przez ustawodawcę rozwiązania, zgodnie z którym obowiązek przyłączenia nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej ma charakter bezwzględny, tzn. ustawa nie przewiduje żadnych wyjątków od jego realizacji, zarówno o charakterze przedmiotowym, jak i podmiotowym, a ponadto sfinansowanie budowy przyłącza kanalizacyjnego leży wyłącznie po stronie właściciela nieruchomości, prowadzi do sytuacji, że dla niektórych obywateli obowiązek ten nie jest możliwy do wypełnienia z przyczyn natury ekonomicznej. Podważa to racjonalność działań ustawodawcy i świadczy o tym, że nie respektuje on zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wyrażającej się m.in. w zakazie tworzenia konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne przez adresatów norm prawnych.
W związku z powyższym, w ocenie Rzecznika, istnieje konieczność modyfikacji przepisów ustanawiających obowiązek przyłączania nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej, która uwzględni sytuację, że niektórzy obywatele nie są w stanie wykonać tego obowiązku z uwagi na brak odpowiednich środków finansowych. Jednocześnie należy wprowadzić skuteczny mechanizm dofinansowania ze środków publicznych kosztów budowy przyłączą kanalizacyjnego, mający na celu istotne wsparcie finansowe osób niezamożnych, których nie stać na sfinansowanie tego rodzaju inwestycji z własnych zasobów finansowych. Obecny system udzielania dotacji celowych wspomagających inwestycje służące ochronie środowiska nie spełnia swojej roli, z uwagi na to, że gminy nie mają obowiązku przyznania takiej dotacji, a jeśli nawet beneficjent ją uzyska, to jej wysokość jest bardzo mała i nie stanowi odczuwalnej dla niego pomocy ze strony państwa.
Wydaje się także, że dopóki nie zostanie wprowadzony mechanizm skutecznego dofinansowania budowy przyłączy kanalizacyjnych, ustawodawca powinien także dokonać pewnej modyfikacji instytucji obligatoryjnego wszczynania postępowania zmierzającego do wydania decyzji nakazującej wykonanie obowiązku przyłączenia nieruchomości do sieci kanalizacyjnej, przykładowo poprzez wprowadzenie możliwości umorzenia przedmiotowego postępowania lub odstąpienia od wydania nakazu przyłączenia nieruchomości do sieci w sytuacji, gdy ustalony w tym postępowaniu stan faktyczny sprawy prowadzi do jednoznacznego wniosku, że przyczyną niewykonania wyżej wskazanego obowiązku jest wyłącznie trudna sytuacja finansowa właściciela nieruchomości.
Mając powyższe na uwadze, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie zasadności przygotowania projektu stosownej zmiany kwestionowanych przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, a także regulacji prawnych gwarantujących odpowiednią pomoc finansową państwa dla tych obywateli, których nie stać na samodzielne pokrycie kosztów budowy przyłącza kanalizacyjnego.