Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie kontaktów członków rodziny z dorosłą osobą ubezwłasnowolnioną.

W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problem dotyczący możliwości realizacji przez osoby bliskie kontaktów z dorosłą osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie, w sytuacji, gdy opiekun takiej osoby utrudnia, bądź uniemożliwia kontakty.

Zdaniem Rzecznika, jak również sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, w obowiązujących przepisach brak jest środków prawnych, za pomocą których osoby bliskie mogą uzyskać sądowe określenie kontaktów z ubezwłasnowolnionym całkowicie, w sytuacji, gdy opiekun prawny utrudnia bądź uniemożliwia takie kontakty.

Minister Sprawiedliwości początkowo stał na stanowisku, że istniejące przepisy, dotyczące wydawania opiekunowi prawnemu poleceń przez sąd opiekuńczy, są wystarczające do regulacji kontaktów z osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie. Stanowisko resortu sprawiedliwości w tej kwestii uległo zmianie w 2021 r. Jak wynikało z pisma Ministerstwa z 24 marca 2021 r., „mając jednak na względzie zdarzające się w orzecznictwie sądów powszechnych (sądów opiekuńczych) rozbieżności w zakresie kwalifikowania wniosków o wydanie zarządzeń opiekuńczych w postępowaniu wykonawczym prowadzonym w związku z ustanowieniem opieki prawnej, Ministerstwo Sprawiedliwości uznało za zasadne podjęcie prac analityczno-koncepcyjnych nad wprowadzeniem do porządku prawnego przepisów umożliwiających dochodzenie w postępowaniu cywilnym ustalenia kontaktów z osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie”. Kolejne pismo resortu sprawiedliwości z 22 marca 2022 r. wskazywało, że projekt o numerze UD261 „zakłada uzupełnienie art. 175 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy o paragraf 2 w brzmieniu: „do kontaktów z ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o kontaktach z dzieckiem, za wyjątkiem przepisów nakładających obowiązek utrzymywania kontaktów z rodzicami”. Niestety, projekt ten, mimo że według informacji Ministerstwa znajdował się wówczas „w końcowej fazie uzgodnień i konsultacji”, nie stał się obowiązującym prawem ani nawet nie znalazł się na forum Parlamentu. Tymczasem interwencja ustawodawcy w tym zakresie wydaje się niezbędna.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o poinformowanie o stanie prac nad projektem bądź o stanie prac legislacyjnych w przedmiotowym zakresie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 12 marca 2024 r. poinformowała, że uregulowanie zagadnienia kontaktów z osobą ubezwłasnowolnioną pozostaje w szczególnym zainteresowaniu Ministerstwa Sprawiedliwości. Pierwotne założenia po ich uszczegółowieniu i uzupełnieniu zostaną uwzględnione w najbliższej propozycji nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, o ile wcześnie nie zostanie zniesiona w polskim prawie instytucja ubezwłasnowolnienia. Wówczas stosowne rozwiązania zostaną do niej dostosowane. Uchwałą numer 7 Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2021 roku, uchwalono Strategię na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021–2030. Zgodnie z pkt I.2.2. Strategii zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji jest planowane na lata 2021–2025. Koordynatorem tego zadania pozostaje Ministerstwo Sprawiedliwości. Z kolei zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2023 r. powołano z inicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwości Zespół do spraw opracowania propozycji rozwiązań normatywnych w zakresie zastąpienia instytucji ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji. W ramach współpracy międzyresortowej, przy aktywnym udziale organizacji społecznych zajmujących się ochroną osób z niepełnosprawnością oraz przedstawicieli środowisk akademickich, wypracowane zostaną optymalne rozwiązania służące zbudowaniu systemu wspieranego podejmowania decyzji i znoszące instytucję ubezwłasnowolnienia