Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie z wniosku Krajowej Rady Sądownictwa dotyczącego zbadania zgodności z Konstytucją przepisu ustawy o Sądzie Najwyższym z dnia 2024-02-21.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie z wniosku Krajowej Rady Sądownictwa dotyczącego zbadania zgodności z Konstytucją przepisu ustawy o Sądzie Najwyższym.
Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w przedmiotowym postępowaniu i wniósł o stwierdzenie, że art. 87 §1 zd. 2 ustawy o Sądzie Najwyższym jest zgodny z art. 178 ust. 1 i art. 183 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 8, art. 87 ust. 1, art. 91 ust. 1 i 2 i art. 190 ust. 1 Konstytucji.
Rzecznik zauważył, że pytanie prawne Sądu Najwyższego w istocie zmierza do wyeliminowania istotnej instytucji, jaką jest uchwała o mocy zasady prawnej. Instytucja ta występuje w Polsce od ponad 100 lat. Co prawda pytanie prawne sądu pytającego formalnie ogranicza zakres zaskarżenia do zasad prawnych formułowanych przez 7-osobowe składy SN, to jednak zaprezentowana argumentacja jest skierowana przeciwko jakiemukolwiek związaniu zasadami prawnymi, a zatem także i tymi sformułowanymi przez izbę, połączone izby czy pełen skład.
W ocenie RPO uchwały mające moc zasady prawnej podejmowane w 7-osobowych składach stanowią ważny i pożyteczny instrument, umożliwiający Sądowi Najwyższemu efektywne wywiązywanie się z konstytucyjnego zadania sprawowania nadzoru judykacyjnego nad orzecznictwem sądów powszechnych i wojskowych, zgodnie z wyrażoną w preambule do Konstytucji zasadą sprawności i rzetelności działania instytucji publicznych.
Stwierdzenie niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu przez TK będzie niekorzystne także dla praw konkretnych obywateli występujących w sprawie, którą rozpatruje sąd pytający. Z okoliczności faktycznych przedstawionych w pytaniu prawnym wynika, że sąd pytający zmierza do obalenia korzystnej dla ochrony praw obywatelskich linii orzeczniczej, zgodnie z którą dopuszczalne jest wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia bez konieczności wykazywania braku możliwości wniesienia skargi nadzwyczajnej
Uchwały-zasady prawne są wiążące dla sędziów Sądu Najwyższego, co w ocenie sądu pytającego narusza ich niezawisłość. Rzecznik nie podziela tego poglądu. Art. 178 ust. 1 Konstytucji formułuje zasadę niezawisłości sędziowskiej, wskazując, że sędziowie „podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom”. Uchwały-zasady prawne dokonują interpretacji przepisów Konstytucji, ustaw i innych aktów prawnych, więc jako takie jedynie doprecyzowują to, co już wynika z norm prawnych. Niewątpliwie uchwały-zasady prawne ograniczają swobodę interpretacyjną sędziów Sądu Najwyższego. Ograniczenia swobody interpretacyjnej wynikające z ugruntowanego orzecznictwa nie są jednak same w sobie naruszeniem zasady niezawisłości.
Rzecznik nie zgodził się także z poglądem sądu pytającego, jakoby wydawanie uchwał-zasad przez SN stanowiło formę kompetencji prawodawczej (pkt 30). Uchwały-zasady prawne nie są aktami prawnymi, lecz orzeczeniami dokonującymi abstrakcyjnej interpretacji określonego przepisu prawa budzącego wątpliwości lub będącym przedmiotem rozbieżności w orzecznictwie. Uchwały-zasady nie tworzą przepisów prawa, lecz je doprecyzowują, rozstrzygając kolizje między sprzecznymi normami i objaśniając pojęcia nieostre.
W ocenie RPO art. 87 § 1 zd. 2 ustawy o SN nie jest niezgodny z art. 8 Konstytucji; nie jest też niezgodny z art. 87 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem Rzecznika nie ma bowiem żadnego związku między art. 87 § 1 zd. 2 ustawy o SN a art. 87 ust. 1 Konstytucji. Pierwszy przepis upoważnia 7-osobowe składy orzekające Sądu Najwyższego do nadania mocy zasady prawnej podjętej uchwale. Drugi przepis stanowi, że „[ź]ródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.” Art. 87 ust. 1 Konstytucji określa zatem zamknięty katalog powszechnie obowiązujących przepisów prawa w Polsce.
Wreszcie w ocenie RPO art. 87 § 1 zd. 2 ustawy o SN nie jest niezgodny z art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji. Rzecznik nie dostrzega żadnej kolizji między kompetencją SN do wydawania uchwał-zasad prawnych per se a kompetencjami prawodawczymi organizacji międzynarodowych.