Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie podstawy prawnej zwrotu utraconego zarobku dla osoby prawomocnie uniewinnionej od zarzutu popełnienia czynu zabronionego w postaci wykroczenia albo przestępstwa z dnia 2024-02-15.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie podstawy prawnej zwrotu utraconego zarobku dla osoby prawomocnie uniewinnionej od zarzutu popełnienia czynu zabronionego w postaci wykroczenia albo przestępstwa.
Przewidziane w art. 618b k.p.k.1 i 618c k.p.k. przepisy dotyczące zwrotu zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie nie dotyczą ani obwinionego (w tym osoby wezwanej do złożenia wyjaśnień w przedmiocie odpowiedzialności za wykroczenie) ani oskarżonego (w tym podejrzanego).
Art. 121 § 1 k.p.s.w.2 stanowi, że do kosztów postępowania w sprawach o wykroczenia stosuje się odpowiednio wymienione w nim przepisy Kodeksu postępowania karnego. Obwiniony i oskarżony są stronami odpowiednio w postępowaniu w sprawach o wykroczenia oraz w postępowaniu karnym. W przypadku ubiegania się przez stronę o zwrot poniesionych wydatków, zastosowanie znajdą więc odnoszące się do stron postępowania karnego przepisy art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. Zgodnie bowiem z treścią art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika, zalicza się do kosztów procesu. Powyższy przepis posługuje się w tym miejscu pojęciem wydatków, przez co obejmuje wyłącznie koszty rzeczywiście poniesione przez stronę, w granicach, o których mowa w art. 618j k.p.k.
Art. 618j k.p.k. stanowi, że należności przysługujące stronie w związku z jej udziałem w postępowaniu przyznaje się w wysokości przewidzianej dla świadków. Regulacja ta znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy w oparciu o inne przepisy powstaje obowiązek zwrotu stronie wydatków poniesionych przez nią w związku z udziałem w postępowaniu i w tym zakresie odnosi się do treści innych przepisów, m.in. art. 618a § 1 k.p.k. i art. 618b § 1 k.p.k., które dotyczą należności przysługujących świadkom, przy czym zwrot utraconego zarobku lub dochodu przysługuje stronie tylko w związku z jej udziałem w postępowaniu w charakterze świadka i nie zalicza się do wydatków stron. Stronie przysługuje natomiast zwrot kosztów stawiennictwa (podróży, utrzymania, noclegu) jako wydatków. Z przepisu art. 618j k.p.k. nie wynika więc uprawnienie do zwrotu zarobku lub dochodu utraconego związanego ze stawiennictwem na wezwanie organu celem złożenia wyjaśnień przez podejrzanego oraz na etapie sądowym przez oskarżonego, a także celem przesłuchania w charakterze osoby, co do której istnieje podstawa do sporządzenia wniosku o ukaranie lub odpowiednio na etapie postępowania sądowego w charakterze obwinionego. Osoby wymienione nie są bowiem świadkami oraz nie składają zeznań, tylko wyjaśnienia i nie mają do nich zastosowania przepisy przyznające wynagrodzenie (por. 618b § 2 k.p.k.) w związku ze stawiennictwem. Nie można także uznać utraconego zarobku lub dochodu za podlegające zwrotowi wydatki w rozumieniu art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. Brak zatem przepisów, które mogłyby stanowić podstawę zasądzenia utraconego zarobku lub dochodu na rzecz oskarżonego i obwinionego w sytuacji procesowej, w której osoby te zostały uniewinnione.
Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że pomiędzy uniewinnionym oskarżonym i uniewinnionym obwinionym oraz świadkiem w sprawie o wykroczenie nie ma takiej różnicy, która uzasadniałaby zróżnicowanie ochrony mienia tych osób, w tym zróżnicowanie w prawie do zwrotu zarobku lub dochodu utraconego związanego ze stawiennictwem na wezwanie organu celem przesłuchania albo złożenia zeznań. Zachodzą zaś istotne cechy podobieństwa w postaci tego, że obwiniony, jak i świadek składają depozycje stanowiące dowód w postępowaniu w sprawie o wykroczenie, czynią to na żądanie organu oraz na skutek dokonania tej czynności tracą zarobek lub dochód. Zasadne jest zatem pytanie, czy brak lustrzanej regulacji art. 618b k.p.k. i art. 618c k.p.k. albo odesłania w art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. do art. 618b k.p.k. i art. 618c k.p.k. w stosunku do obwinionych oraz w stosunku do podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym, w tym ograniczenie art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. tylko do uzasadnionych wydatków stron z pominięciem zwrotu zarobku lub dochodu utraconego związanego ze stawiennictwem na wezwanie organu celem przesłuchania w charakterze osoby, co do której istnieje podstawa do sporządzenia wniosku o ukaranie lub odpowiednio na etapie postępowania sądowego w charakterze obwinionego, a także złożenia wyjaśnień w stosunku do podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym i karnym skarbowym, stanowi typowy przykład pominięcia ustawodawczego.
Mając powyższe na uwadze przyjąć należy, że wprowadzenie zróżnicowania w możliwości dochodzenia zwrotu zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze przesądza o niezgodności art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. w związku z art. 632 pkt 2 k.p.k. z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim przepisy te nie przyznają możliwości zwrotu zarobku lub dochodu stronie, która na wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze złożyła wyjaśnienia, a która została od zarzutu popełnienia czynu zabronionego uniewinniona albo wobec której umorzono postępowanie na podstawie art. 17 § 1 pkt 1-11 k.p.k. albo art. 5 § 1 pkt 1-10 k.p.s.w.
Mając powyższe na uwadze, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie zainicjowania prac legislacyjnych w przedmiotowym zakresie.