Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie problemu współwystępowania kilku postanowień spadkowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie.

W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka współwystępowania w obrocie prawnym kilku prawomocnych postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Wnioski płynące z działalności Rzecznika w 2023 r. wskazują, że problem jest wciąż aktualny i niewątpliwie wymaga systemowego rozwiązania i interwencji na szczeblu ustawowym.

Przedmiotowe zagadnienie było tematem szeregu wystąpień Rzecznika kierowanych do Ministra Sprawiedliwości. Ponadto, w dniu 25 stycznia 2022 r. odbyło się spotkanie robocze poświęcone tej tematyce, z udziałem zarówno przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, jak i pracowników Biura RPO. Niestety, do dziś nie zostały podjęte żadne wiążące decyzje ani prace w omawianym przedmiocie.

Tymczasem, tylko w 2023 r. do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło 18 wniosków z prośbą o interwencję w indywidualnych sprawach obywateli w sytuacji funkcjonowania w obrocie prawnym dwóch prawomocnych postanowień spadkowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. W aktualnym stanie prawnym są dwa środki prawne służące do eliminacji "podwójnych postanowień spadkowych". Jednak ani skarga o wznowienie postępowania ani skarga nadzwyczajna nie zostały przewidziane dla rozwiązywania problemów o charakterze systemowym, a niewątpliwie z takim mamy do czynienia w omawianym zakresie.

W 2023 r. oraz w pierwszych miesiącach 2024 r. problem ten stanowił podstawę do wniesienia przez RPO 13 skarg nadzwyczajnych i 4 skarg o wznowienie postępowania, przy czym wciąż procedowane są kolejne wnioski o interwencję Rzecznika w analogicznych sprawach. Jednocześnie wydłuża się lista spraw, w których Rzecznik nie dysponuje już adekwatnymi środkami prawnymi, za pomocą których możliwa byłaby sanacja stanu prawnego, w sytuacji występowania w obrocie prawnym dwóch prawomocnych postanowień spadkowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Sprawy te dotyczą postanowień, w odniesieniu do których nie jest możliwe złożenie skargi o wznowienie postępowania, z uwagi na upływ terminu, o którym mowa w art. 408 k.p.c., ani skargi nadzwyczajnej, albowiem ten środek nie przysługuje od orzeczeń, które stały się prawomocne przed wejściem w życie Konstytucji, a więc przed dniem 17 października 1997 r. Zbliżające się zakończenie terminu wnoszenia skarg nadzwyczajnych od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które stały się prawomocne w okresie od dnia 17 października 1997 r. do dnia wejścia w życie ustawy o Sądzie Najwyższym sprawi, że kolejna kategoria spraw zostanie wyłączona z możliwości podjęcia działań przywracających stan zgodności z prawem. Niewątpliwie, powyższą sytuację należy ocenić negatywnie, zarówno z perspektywy ochrony praw i wolności konstytucyjnych indywidualnych obywateli, jak i z punktu widzenia pewności prawa i bezpieczeństwa obrotu prawnego, które stanowią wartości o charakterze uniwersalnym.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o udzielenie informacji odnośnie wskazanego problemu i perspektyw na wdrożenie instrumentów zapewniających jego rozwiązanie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 5 kwietnia 2024 r. poinformowała, że opinia Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości w przedmiocie przyczyn wydawania przez sądy kolejnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy została opracowana, a na podstawie jej wniosków Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło prace legislacyjne zmierzające do wyeliminowania sygnalizowanego problemu. Ponadto, w resorcie sprawiedliwości podjęto działania zmierzające do stworzenia mechanizmu prewencyjnego służącego eliminacji problemu podwójnych postanowień spadkowych poprzez ujawnienie informacji o toczących się postępowaniach spadkowych, a nie jedynie – jak dotychczas – o wydanych prawomocnych postanowieniach o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktach poświadczenia dziedziczenia. W zakresie tego rozwiązania w toku prac koncepcyjno - analitycznych zarysowały się dwie koncepcje: jedna dotyczy ujawniania informacji w dedykowanym Centralnym Wykazie Spraw Spadkowych, druga zaś rozbudowy funkcjonalności Rejestru Spadkowego wchodzącego w skład Systemu Rejestry Notarialne i ujawniania informacji o postępowaniach spadkowych w tym rejestrze. Aktualnie organizowane są spotkania członków Kierownictwa resortu, przedstawicieli Departamentu Informatyzacji i Rejestrów Sądowych, Departamentu Legislacyjnego Prawa Cywilnego oraz przedstawicieli Krajowej Rady Notarialnej, mające na celu ustalenie kierunku projektu.