Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby uregulowania procedury prawnego uzgodnienia płci metrykalnej z dnia 2024-03-08.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby uregulowania procedury prawnego uzgodnienia płci metrykalnej.
Wobec braku szczegółowych przepisów regulujących procedurę tranzycji prawnej i konieczności wytoczenia przez osobę transpłciową powództwa przeciwko rodzicom w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje działania, aby postępowania prowadzone w tym trybie możliwie najpełniej realizowały standard międzynarodowy i w jak najmniejszym stopniu ingerowały w prawa jednostki.
W kierowanych do Rzecznika wnioskach niezmiennie zgłaszane są przede wszystkim problemy z przewlekłością postępowań oraz postępowaniem dowodowym, w tym sposobem przeprowadzania opinii sądowych przez biegłych. Trzeba przy tym zauważyć, że liczba spraw o ustalenie płci stale rośnie. Coraz więcej zatem osób dąży do tego, by ich tożsamość płciowa została uznana i właściwe odzwierciedlona w dokumentach urzędowych. Umożliwienie osobom transpłciowym prawnego uzgodnienia płci - tj. dostosowania oznaczenia płci w akcie urodzenia i dokumentach tożsamości do płci odczuwanej - jest obowiązkiem pozytywnym państwa, wynikającym z konieczności ochrony prawnej życia prywatnego, które obejmuje także życie w zgodzie z własną tożsamością płciową. Obowiązek ten wynika zarówno z art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jak i art. 47 Konstytucji. W ocenie RPO niezbędne jest zatem wprowadzenie przepisów ustawowych, które w odpowiedni sposób regulowałyby tryb postępowania w takich sprawach.
Z doświadczenia pełnomocników reprezentujących osoby transpłciowe w postępowaniach o ustalenie płci w trybie powództwa z art. 189 k.p.c., a także ze skarg kierowanych do Rzecznika przez osoby transpłciowe wynika natomiast, że aktualnie postępowania te są nierzadko prowadzone w oderwaniu od wypracowanych w orzecznictwie wzorców. Sędziowie, nie mogąc oprzeć się na przepisach wprost określających właściwą procedurę, podejmują niekiedy niecelowe lub nadmiarowe z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy działania (np. powołują kilku biegłych lub wzywają licznych świadków, informują o postępowaniach prokuratorów), które dodatkowo przedłużają postępowanie i jedynie komplikują trudną sytuację emocjonalną powodów i powódek. Zdarza się także, że sędziowie wydają się nieświadomi znaczenia, jakie orzecznictwo nadaje roli rodziców w tych postępowaniach.
Z perspektywy praw i wolności człowieka i obywatela celem każdego postępowania o ustalenie płci jest przede wszystkim zapewnienie ochrony godności osoby transpłciowej, której to postępowanie dotyczy. Postępowania sądowe w sprawie tranzycji prawnej znacząco wpływają na sytuację osobistą i prawa człowieka osób je inicjujących, a zatem powinny być potraktowane priorytetowo i zakończyć się w możliwie krótkim terminie. Konieczność szybkiego rozstrzygnięcia sprawy w przedmiocie ustalenia płci wynika z międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka osób transpłciowych. Procedura prawnego uzgodnienia płci i zmiany odpowiednich dokumentów powinna być sprawna, przejrzysta, ogólnie dostępna i zapewniająca poszanowanie integralności fizycznej osoby transpłciowej oraz jej życia prywatnego, tak by fakt uzgodnienia płci nie był w jej dalszym życiu uwidoczniony. Uwzględniając powyższe, a także zasadność uzyskania rozstrzygnięcia w możliwie krótkim terminie, sprawy o uzgodnienie płci mogłyby zostać uwzględnione w katalogu sprawy pilnych, zawartym § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych. W konsekwencji sprawy byłyby kierowane do przydziału niezwłocznie i mogłyby być rozpoznawane poza kolejnością ich wpływu do danego referatu.
Wobec powyższego, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie nowelizacji ww. Regulaminu i poinformowanie o podjętych w tej sprawie decyzjach.