Wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie sytuacji podatkowej osób samotnie wychowujących dzieci z dnia 2024-04-03.
Wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie sytuacji podatkowej osób samotnie wychowujących dzieci.
Sytuacja podatkowa osób samotnie wychowujących dzieci od dłuższego czasu pozostaje przedmiotem szczególnej troski Rzecznika Praw Obywatelskich. Temat ten jest bardzo często poruszany przez obywateli w skargach kierowanych do Biura RPO, w szczególności po reformie tzw. Polskiego Ładu. Wówczas bowiem ustawodawca postanowił w sposób zasadniczy zmodyfikować konstrukcję podatkową, funkcjonującą w polskim porządku prawnym od lat 90. XX w., likwidując możliwość preferencyjnego rozliczenia się przez rodziców samotnie wychowujących dzieci.
W obecnym brzmieniu przepisy prawa stanowią, że od dochodów jednego rodzica lub opiekuna prawnego, podlegającego obowiązkowi podatkowemu, będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci: małoletnie; pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną; pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia, uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innym państwie; podatek może być określany w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym. Niemniej jednak, pomimo zgłaszanych zastrzeżeń, ustawodawca postanowił wprowadzić istotne ograniczenie w zasadach wspólnego rozliczenia się dla rodziców samotnie wychowujących dzieci. Wprowadzono bowiem do porządku prawnego regulację, zgodnie z którą ww. sposób opodatkowania nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze.
W stanie prawnym obowiązującym do dnia 31 grudnia 2021 r. sądy administracyjne stały na korzystnym dla podatników stanowisku, zgodnie z którym skoro samotnie wychowującą dziecko jest osoba, która w oznaczonym czasie sama zajmuje się dzieckiem i faktycznie wychowuje dziecko bez udziału drugiego z rodziców, to w sytuacji, gdy oboje rodzice sprawują opiekę nad dzieckiem oddzielnie, w innym miejscu, naprzemiennie, a więc nie wspólnie, to prawo do skorzystania z preferencyjnego opodatkowania może mieć każdy z rodziców. Niestety, aktualnie można zaobserwować praktyki organów podatkowych, polegające na odmawianiu możliwości preferencyjnego rozliczenia się osobom rozwiedzionym, faktycznie samotnie wychowującym dziecko, w sytuacji gdy nie jest ono objęte systemem opieki naprzemiennej, ale utrzymuje kontakt z drugim rodzicem. Organy podatkowe stoją zatem na stanowisku, zgodnie z którym jakikolwiek udział rodzica w wychowywaniu dziecka (nawet sprowadzający się do utrzymywania kontaktów) automatycznie przekreśla możliwość skorzystania z preferencyjnego opodatkowania przez rodzica faktycznie ponoszącego ciężar samotnego wychowania dziecka. Tym samym, za osobę samotnie wychowującą dziecko organy uznają wyłącznie osobę, która w określonej sytuacji, w określonym czasie zupełnie sama (bez udziału drugiej osoby) zajmuje się wychowywaniem dziecka, stale troszczy się o jego byt materialny i rozwój emocjonalny.
W ocenie Rzecznika, nie sposób zgodzić się z powyższą wykładnią prezentowaną przez organy podatkowe. Takie działania zdają się przeczyć polityce prorodzinnej państwa, której celem jest zapewnienie systemowego wsparcia dla rodziców, zwłaszcza w przypadku samotnego wychowywania dzieci.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska wobec zasygnalizowanego problemu.