Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Klimatu i Środowiska w sprawie funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.

Reforma systemu gospodarowania odpadami komunalnymi przeprowadzona ustawą o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw, której istotą było przekazanie gminom zadania organizacji odbioru odpadów komunalnych od mieszkańców w zamian za uiszczaną przez nich opłatę, jest źródłem stałych skarg obywateli wpływających do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Obok kwestii takich jak jakość usług zapewnianych przez gminy, procedury stosowane przy ustalaniu opłat czy prawa członków spółdzielni/wspólnot mieszkaniowych w ramach systemu, motywem przewodnim tych skarg była i pozostaje niewspółmierność opłat ponoszonych na rzecz gmin do faktycznie wytwarzanych odpadów.

Zdaniem Rzecznika niewątpliwym jest to, że wprowadzenie tego rodzaju daniny publicznej nie może prowadzić do sytuacji, w których niektórzy wytwórcy odpadów komunalnych będą ponosić finansowe odium zagospodarowania odpadów w stopniu "oczywiście nieproporcjonalnym" w stosunku do objętości lub rodzaju odpadów, które mogą wytwarzać. Tego rodzaju skutek byłby sprzeczny z naczelną zasadą gospodarki odpadami, jaką jest zasada "zanieczyszczający płaci".

Spośród metod ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej jako: "u.c.p.g."), biorąc pod uwagę samo pojęcie odpadów komunalnych (tj. pochodzących z gospodarstw domowych, odpadów "bytowych"), najlepiej pozwala na realizację zasady "zanieczyszczający płaci" metoda uzależniająca wysokość opłaty od liczby mieszkańców danej nieruchomości. Pozostałe metody ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi ("od zużycia wody", "od powierzchni lokalu mieszkalnego", "od gospodarstwa domowego") w mniejszym lub większym stopniu generują przypadki oczywiście nieproporcjonalnego obciążenia opłatą niektórych uczestników systemu. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach zawiera jedynie szczątkowe uregulowania, zmierzające do ograniczenia występowania tego rodzaju przypadków. Wobec tego, w praktyce, realizacja wymogów wynikających z prawa unijnego (realizacja zasady "zanieczyszczający płaci" w kontekście opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi) pozostawiona zostaje gminom.

Gminy, formalnie, zostały przez ustawodawcę wyposażone w narzędzia, które powinny umożliwić urzeczywistnienie zasady "zanieczyszczający płaci" przy określaniu wysokości opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Stosowanie tych narzędzi przez gminy napotyka jednak na problemy natury praktycznej, przede wszystkim związane z określeniem odpowiedniej wysokości stawek opłat, wynikającej z konieczności zapewnienia zbilansowania systemu gospodarowania odpadami. Skargi, jakie wpływają do Rzecznika wskazują, że proste (bez kryteriów różnicujących wysokość opłat) stosowanie przez gminy metod "od zużycia wody", "od powierzchni lokalu", czy "od gospodarstwa domowego" nie należy do rzadkości. Tym samym, znacząca może być skala przypadków oczywiście niesprawiedliwego obciążania opłatami niektórych uczestników systemu.

Zasygnalizowane w niniejszym piśmie zastrzeżenia interesariuszy systemu dotyczące ustalania opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, wymagają stosownej reakcji władz publicznych. W ocenie RPO, perspektywa 10-letniego funkcjonowania obecnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi jest znakomitą okazją do podjęcia dyskusji o jego niezbędnych, a zmierzających także do rzeczywistej i pełnej realizacji zasady "zanieczyszczający płaci", korektach.

Z uwagi na powyższe Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o przedstawienie stanowiska w tym przedmiocie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska w piśmie z 26 kwietnia 2024 r. zapewnił, że kwestie sprawnego i sprawiedliwego naliczania opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi są przedmiotem prac w Ministerstwie. Te prace toczą się przy współudziale przedstawicieli samorządów w ramach prac Zespołu doradczego do spraw systemowych rozwiązań w zakresie gospodarki odpadami. Zespół ten został powołany zarządzeniem z dnia 23 listopada 2020 r. przez Ministra Klimatu i Środowiska i kontynuuje swoje prace. Powołanie Zespołu wynikało z konieczności dostosowania krajowych rozwiązań do przepisów Unii Europejskiej, a także poprawy sytuacji na rynku gospodarki odpadami. Ostatnie prace Zespołu obejmowały wprowadzenie rozwiązań umożliwiających gminom sprawniejsze weryfikowanie informacji dotyczących liczby osób zamieszkujących daną nieruchomość, tak aby stosowanie metody „od osoby” było łatwiejsze i w miarę możliwości szerzej stosowane. Ponadto odpowiadając na postulaty mieszkańców, samorządów i przedsiębiorców w 2021 r. wprowadzono zmiany do ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach umożliwiające odejście od odpowiedzialności zbiorowej w przypadku niedopełnienia obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych w budynkach wielolokalowych. Ministerstwo jest również zaangażowane we wdrażanie przepisów realizujących zasadę „zanieczyszczający płaci”, tak aby były one spójne z przepisami na poziomie unijnym i żeby producenci poszczególnych produktów byli odpowiedzialni (m.in. finansowo) za odpady, które powstają z produktów wprowadzonych przez nich na rynek.