Wystąpienie do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w sprawie sposobu identyfikacji mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego w głosowaniu w sprawie budżetów obywatelskich z dnia 2024-05-09.
Wystąpienie do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w sprawie sposobu identyfikacji mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego w głosowaniu w sprawie budżetów obywatelskich.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z prośbą o udzielenie informacji o wyniku analizy, przeprowadzonej w zakresie sposobu identyfikacji mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego w głosowaniu w sprawie budżetów obywatelskich.
Możliwość przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami na terenie gminy przewiduje art. 5a ustawy o samorządzie gminnym. Szczególną formą konsultacji społecznych jest zaś budżet obywatelski. W ramach budżetu obywatelskiego, na podstawie art. 5a ust. 4 ustawy, mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Rada gminy, w toku prac nad projektem uchwały budżetowej, nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego. Istotne jest także to, że zgodnie z art. 5a ust. 7 pkt 4 ustawy, rada gminy określa w drodze uchwały m.in. zasady przeprowadzania głosowania, ustalania wyników i podawania ich do publicznej wiadomości, biorąc pod uwagę, że zasady przeprowadzania głosowania muszą zapewniać równość i bezpośredniość głosowania.
Ustawodawca pozostawił swobodę w ustalaniu zasad realizacji budżetów, wobec czego władze lokalne przyjmują różne rozwiązania w tym zakresie. Analiza zaś dotychczasowego dorobku prawodawczego jednostek samorządu terytorialnego, działalności wojewodów oraz dorobku orzeczniczego sądów administracyjnych prowadzi do wyróżnienia kilku najbardziej problematycznych płaszczyzn w zakresie budżetów obywatelskich: wiele kłopotów sprawia wciąż podstawowa kwestia - zakres podmiotów uprawnionych do udziału w procedurze budżetu obywatelskiego oraz powoływanie specjalnych organów mających na celu wykonywanie zadań z zakresu budżetu obywatelskiego. Istotnym problemem jest kwestia identyfikacji osób w zakresie ich związków z daną jednostką samorządu terytorialnego. Rozwiązując to zagadnienie należy pamiętać, że za mieszkańca danej jednostki samorządu terytorialnego uznaje się osobę, która przebywa na jej terenie z zamiarem stałego pobytu. W prawie miejscowym pojawiają się jednak różne rozwiązania mające na celu dookreślenie sposobu identyfikacji mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego. Rozwiązania te uznawane są za istotnie naruszające prawo. Wśród nich można wskazać na: wymóg bycia wpisanym do rejestru wyborców; wymóg bycia zameldowanym na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego; ukończenie przez mieszkańca określonego wieku; wymóg podania numeru PESEL na karcie do głosowania lub na zgłoszeniu projektu; wymóg podania dodatkowych danych osobowych w postaci np. numeru telefonu lub adresu e-mail.
Orzecznictwo sądowoadministracyjne jednoznacznie stwierdza, że podawanie numeru PESEL nie znajduje uzasadnienia prawnego, a dodanie go jako jednego z wymogów dopuszczających do uczestniczenia w konsultacjach wykracza poza granice przyznanych radzie przez ustawodawcę kompetencji. Tymczasem do Biura RPO wciąż wpływają wnioski obywateli, z których wynika, iż praktyka identyfikacji mieszkańców w oparciu o szeroki zakres danych osobowych pozostaje niezmieniona.
Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się ponownie do Prezesa UODO z prośbą o przedstawienie opinii organu nadzorczego w tej sprawie, a także zaproponowanie działań, które mogłyby wpłynąć na zmianę wciąż wadliwej praktyki w samorządach.