Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku ochrony danych osobowych i tajemnic prawnie chronionych w ramach procedur powoływania sędziów.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na problem systemowy, jakim jest brak należytych gwarancji poszanowania tajemnicy zawodowej przez adwokatów, radców prawnych, notariuszy i prokuratorów, którzy w ramach kandydowania na urząd sędziego przedkładają akta przykładowych prowadzonych przez siebie spraw. Informacje objęte tajemnicą zawodową podlegają ochronie nie tylko na mocy przepisów rangi ustawowej, ale także Konstytucji i umów międzynarodowych, w ramach prawa do poszanowania życia prywatnego oraz tajemnicy komunikowania się, a także prawa do rzetelnego procesu sądowego.

Wyjątki od ochrony tajemnicy zawodowej powinny zatem spełniać wymagania dla ograniczeń praw jednostki, w tym wymóg odpowiedniej podstawy ustawowej precyzyjnie określającej sytuacje, w których prywatna informacja może zostać udostępniona lub ujawniona. Nietypowy status ma tajemnica prokuratorska, ukierunkowana na ochronę nie tylko praw jednostek, ale także interesu publicznego w zakresie skutecznego przeciwdziałania przestępczości - powiązanego z zasadą rzetelności i sprawności działania instytucji publicznych (preambuła do Konstytucji), do których prokuratura się zalicza. Specyficzna jest także tajemnica Prokuratorii Generalnej RP, ukierunkowana na ochronę interesów Skarbu Państwa, stanowiących wartość konstytucyjną.

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, kandydaci na sędziów wykonujący zawód adwokata, radcy prawnego, radcy Prokuratorii Generalnej RP, notariusza, prokuratora lub sędziego zobowiązani są przedstawić wykaz sygnatur akt 50 spraw, które prowadzili. Następnie prezes sądu, w którym kandydat złożył swoje zgłoszenie, wyznacza sędziego-wizytatora, który w ramach oceny kwalifikacji kandydata bada akta prowadzonych przez niego spraw. W następnej fazie postępowania zgłoszenie kandydata wraz z ocenami kwalifikacyjnymi i innymi dokumentami przekazywane jest do Krajowej Rady Sądownictwa. Przewodniczący KRS zwraca się o przedstawienie akt osobowych kandydata oraz innych dokumentów do organów i instytucji objętych systemem teleinformatycznym za pośrednictwem tego systemu. Akta przedkładanych spraw mogą obejmować nie tylko publicznie dostępne orzeczenia sądowe czy opinie prawne, ale także pisma procesowe zawierające np. dane osobowe stron, faktury na firmę, umowy kredytowe, zaświadczenia lekarskie, notatki z badań psychiatrycznych, protokoły zeznań, opinie biegłych i wiele innych dokumentów zawierających różnego rodzaju informacje dotyczące różnych aspektów życia prywatnego obywateli, którzy korzystali z usług prawnika bądź zetknęli się z organami ścigana czy wymiarem sprawiedliwości. Z informacji uzyskanych z Krajowej Rady Sądownictwa wynika, że akta tego typu spraw przedkładanych przez kandydujących adwokatów, radców, notariuszy i prokuratorów nie są anonimizowane. W konsekwencji bez wyraźnej podstawy prawnej i bez zgody klientów adwokaci, radcowie prawni, notariusze i prokuratorzy udostępniają informacje na temat ich spraw około kilkudziesięciu osobom partycypującym w procedurze powołania na urząd sędziego - w tym prezesowi danego sądu, wizytatorom dokonującym oceny kwalifikacyjnej, członkom KRS (sędziom, posłom, senatorom, Ministrowi Sprawiedliwości) itd. Ta praktyka stanowi nie tylko nieuprawnioną ingerencję w prawo do prywatności, ale może również mieć negatywny wpływ na rzetelność postępowania sądowego w przypadku przedwczesnego ujawnienia informacji z akt spraw, które nie zostały prawomocnie rozstrzygnięte.

W kontekście powyższego, brak jest przepisu prawa, który zwalniałby adwokatów, radców, notariuszy i prokuratorów z obowiązku zachowania tajemnicy w przypadku, gdy zdecydują się kandydować na urząd sędziego. W ocenie RPO nie ulega wątpliwości, że udostępnianie przez kandydujących na sędziów radców prawnych, adwokatów i notariuszy dokumentów prowadzonych przez siebie spraw z danymi ich klientów, a także udostępnianie przez prokuratorów danych oskarżonych, podejrzanych, pokrzywdzonych i innych osób uczestniczących w postępowaniach karnych, stanowi naruszenie tajemnicy zawodowej.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z postulatem przygotowania stosownego projektu ustawy nowelizującej przepisy pusp, ustawy o KRS, Prawa o prokuraturze, Prawa o adwokaturze, Prawa o notariacie, ustawy o radcach prawnych i ustawy o Prokuratorii Generalnej RP.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 30 sierpnia 2024 r. poinformował, że w resorcie przeprowadzono analizy przepisów ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (dalej jako: „u.s.p.”), ustawy - Prawo o prokuraturze (dalej jako: „pr. prok”), ustawy o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (dalej jako: „u.P.G.”), ustawy - Prawo o adwokaturze (dalej jako: „pr. adw.”), ustawy o radcach prawnych (dalej jako: „u.r.p.”), ustawy - Prawo o notariacie (dalej jako: „pr. not.”). Zwrócono się również o stanowisko do Prokuratury Krajowej. W wyniku powyższych działań podjęto decyzję o wszczęciu prac legislacyjnych, których celem będzie wyłączenie możliwości wskazywania przez prokuratorów sygnatur niezakończonych spraw postępowania przygotowawczego, albo spraw umorzonych z powodu niewykrycia sprawcy, umożliwienie adwokatom, radcom prawnym, radcom Prokuratorii Generalnej RP składania zanonimizowanych odpisów opinii prawnych i innych dokumentów sporządzonych w związku ze stosowaniem lub tworzeniem prawa oraz umożliwienie notariuszom przedstawiania zanonimizowanych akt postępowania notarialnego wraz z zanonimizowanym aktem notarialnym w ramach procedury konkursowej na wolne stanowisko sędziowskie.