Wystąpienie do Minister Edukacji Narodowej w sprawie konstytucyjności przepisu zawieszającego bieg terminu przedawnienia dyscyplinarek nauczycieli w trakcie epidemii COVID-19 z dnia 2024-05-24.
Wystąpienie do Minister Edukacji Narodowej w sprawie konstytucyjności przepisu zawieszającego bieg terminu przedawnienia dyscyplinarek nauczycieli w trakcie epidemii COVID-19.
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane są prośby o interwencję oraz postulaty odnoszące się do uchylenia art. 96 ustawy o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (dalej jako: "ustawa kwietniowa COVID-19") w zakresie jego niezgodności z art. 2 Konstytucji. Osoby, wobec których toczy się postępowanie dyscyplinarne na podstawie ustawy - Karta Nauczyciela podnoszą, iż termin wstrzymania biegu przedawnienia karalności uzależniono jedynie od decyzji Ministra Zdrowia, w istocie niwelując jedyny sztywny wyznacznik, zakreślający granice, w których powinno się zamknąć postępowanie dyscyplinarne. Przesłanką tą jest obowiązywanie okresów stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, wprowadzonego w drodze rozporządzenia Ministra Zdrowia, bez konkretnego terminu ani limitu czasowego, do którego miałoby obowiązywać, naruszając tym samym zasadę ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. W rezultacie zawieszenie mogło utrzymywać się przez czas nieokreślony, na czas trwania stanu zagrożenia epidemicznego (epidemii), którego długość nie była z góry przewidziana, powodując niedopuszczalną, zbyt daleko idącą ingerencję w pozycję prawną jednostki.
Rzecznik podkreślił, że zawieszenie biegu przedawnienia postępowań dyscyplinarnych, prowadzonych na gruncie Karty Nauczyciela ingeruje w pozycję prawną jednostki, która w tak zakreślonych okolicznościach, jest zależna od decyzji organu władzy wykonawczej, czyli ministra właściwego do spraw zdrowia, który decyduje w przedmiocie stanu zagrożenia epidemicznego oraz stanu epidemii na podstawie art. 46 ust. 2 ustawy sanitarnej. Doszło tu zatem do powiązania funkcjonowania odnośnej regulacji dotyczącej odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli od decyzji ministra właściwego do spraw zdrowia, podejmowanej na poziomie aktu podustawowego, w postaci rozporządzenia wykonawczego - i to nawet nie do ustawy kwietniowej COVID-19, tylko do ustawy sanitarnej, czyli jeszcze innego aktu normatywnego. Innymi słowy, w demokratycznym państwie prawnym, szanującym trójpodział władzy, scedowanie przez ustawodawcę (świadomie albo nie) na organ egzekutywy (ministra odpowiedzialnego za odnośny dział administracji rządowej) decyzji o funkcjonowaniu instytucji prawnej, która kształtuje położenie prawne jednostki, jest konstytucyjnie niedopuszczalne; in abstracto, jeżeli ustawodawca decyduje się choćby właśnie na zawieszenie biegu jakiegoś terminu, to tylko ustawodawca ma prawo zdecydować o zakończeniu tego zawieszenia, a jednocześnie ma obowiązek ab initio, a nie in fine, wskazać wyraźnie termin końcowy rzeczonego zawieszenia, jeżeli nie chce narazić się na zarzut obrazy art. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
RPO zauważył, że o ile w początkowym okresie pandemii COVID-19 można uznać, że rzeczywiście występowały problemy z efektywnym funkcjonowaniem organów państwa, o tyle postępowania dyscyplinarne były zasadniczo kontynuowane przez cały czas jej trwania. Nie ma żadnych publicznych danych świadczących o tym, że występujące opóźnienia wynikłe z kwarantanny lub izolacji nauczycieli wpływałyby w tak istotnym stopniu na bieg postępowań dyscyplinarnych, że konieczne było wprowadzenie art. 96 do ustawy kwietniowej COVID-19. Stąd też wejście w życie tak daleko idącej regulacji, zawieszającej instytucję przedawnienia w toku postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli, musi być uznane za nieproporcjonalne i sprzeczne z art. 2 Konstytucji i wynikająca z niego zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.
W opinii RPO nie można odmówić racji temu, że w efektywnym funkcjonowaniu i egzekwowaniu odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli tkwi troska o prawidłowe środowisko nauczycieli, etyczną i prawną edukację całego środowiska oświaty i wychowania, a w konsekwencji prawidłowy rozwój dzieci, którym prawidłowo realizowana działalność nauczycieli ma służyć. Nie może jednak temu celowi zostać podporządkowana możliwość stosowania zawieszenia biegu przedawnienia retroaktywnie, przy braku zadośćuczynienia przez ustawodawcę wymogowi użycia odpowiedniej klauzuli nakazującej stosowanie nowego przepisu, czy wyłączającej art. 4 § 1 k.k., co musi być ocenione w kolizji z art. 2 Konstytucji, tj. z zakazem arbitralnego zmieniania już ukształtowanej sytuacji prawnej jednostki.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o podjęcie stosownych działań legislacyjnych i o poinformowanie o zajętym stanowisku w przedmiotowej materii.