Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie wynagradzania biegłych sądowych.

W ciągłym zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka uregulowania sytuacji biegłych sądowych, których system wynagradzania oraz regulacji normatywnej przysługujących im praw i obowiązków, pozostawia wiele do życzenia.

Uzależnienie wysokości stawek biegłych sądowych od kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, przez wiele lat niewaloryzowanej w ustawach budżetowych, przy jednocześnie niezmienianych wysokościach liczby procentowej, będącej mnożnikiem dla stawek bazowych spowodowało, że wynagrodzenia są niewspółmiernie niskie do nakładu pracy oraz wiedzy, która jest wymagana od biegłego sądowego. Co istotne, przepisy nie przewidują możliwości odwołania się od postanowienia sądu, co do wysokości stawki dla biegłego, ponieważ zażalenie przysługuje jedynie stronie. Możliwość zmian w tym zakresie jest w żywotnym interesie ustawodawcy, który winien wielopłaszczyznowo dbać o zapewnienie sprawności postępowań sądowych, także poprzez zapewnienie odpowiedniej liczby biegłych, wykazujących się należytym profesjonalizmem, a przy tym niesłabnąco zainteresowanych opiniowaniem dla organów wymiaru sprawiedliwości. Zignorowanie tego problemu przez ostatnie dziesięciolecia doprowadziło do obniżenia rangi i prestiżu omawianej zawodu, jak również pauperyzacji sytuacji finansowej osób go wykonujących.

Rzecznik zwrócił także uwagę, że rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 kwietnia 2024 r. dokonują istotnych zmian w zakresie dokumentowania wydatków na sporządzenie opinii, odpowiednio w treści w § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych do wydania opinii w postępowaniu cywilnym oraz w § 12 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych do wydania opinii w postępowaniu karnym.

Zdaniem RPO, ramy zwrotu poniesionych wydatków niezbędnych do wydania opinii w praktyce, powinna wyznaczać racjonalność oraz zasada doświadczenia życiowego w odniesieniu do charakteru i specyfiki zasięganej opinii w konkretnej sprawie, a nie wyłącznie forma ich udokumentowania. Aktualne rozwiązanie prowadzi bowiem do wniosku, że prawodawca skonstruował niejako numerus clausus wydatków niezbędnych do wydania opinii, które zawsze będą podlegały zwrotowi, gdyż niektóre spośród wydatków w sposób faktyczny nie sposób będzie udokumentować rachunkiem lub fakturą.

Powyższe wymaga rozważenia zainicjowania działań legislacyjnych zmierzających zarówno do systemowej regulacji wynagrodzeń biegłych na poziomie odniesienia do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia i do rozszerzenia w § 12 obu rozporządzeń z dnia 17 kwietnia 2024 r. w sprawie sposobu określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym i w sprawie sposobu określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym, sposobu dokumentowania przez biegłych sądowych wydatków niezbędnych dla wydania opinii poprzez umożliwienie złożenia na tę okoliczność oświadczenia przez biegłego sądowego, w razie braku faktur lub rachunków albo kopii tych dokumentów, powracając w tym zakresie do stanu prawnego obowiązującego do dnia 23 kwietnia 2024 r.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o dokonanie analizy problematyki poruszonej w niniejszym wystąpieniu i ponowne rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych, które stanowiłyby rozwiązanie przedstawionej w niniejszym wystąpieniu problematyki.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 12 sierpnia 2024 r. wskazał, iż trwają prace nad kompleksowym uregulowaniem ustawowym problematyki ustanawiania biegłych sądowych poprzez stworzenie mechanizmów pozwalających na dobór fachowych, odpowiedzialnych i bezstronnych kadr. Odnosi się to także do instytucji naukowych i specjalistycznych sporządzających opinie na zlecenie organów procesowych. Prace te obejmują również kwestie ustalenia zasad wynagradzania biegłych. Jednym z zasadniczych warunków projektowanej reformy jest powiązanie nowych regulacji dotyczących opiniowania z odpowiednim finansowaniem systemu, w tym w szczególności z podniesieniem wynagrodzeń biegłych oraz zapewnieniem możliwości ich waloryzacji. Powyższe działania w celu zwiększenia atrakcyjności funkcji biegłego dla specjalistów z różnych dziedzin i specjalności, w konsekwencji winny stać się czynnikiem realnie zwiększającym zainteresowanie ekspertów podjęciem współpracy z sądami i organami prowadzącymi postępowania przygotowawcze. Mając na względzie potrzebę zabezpieczenia niezakłóconego toku postępowania, w Ministerstwie Sprawiedliwości wszczęto również prace legislacyjne nad zmianą rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości, w których planuje się przywrócenie możliwości dokumentowania przez biegłych wydatków w przypadku braku faktur lub rachunków -za pomocą oświadczenia. W chwili obecnej prace nad obydwoma projektami znajdują się na etapie uzgodnień, opiniowania i konsultacji publicznych.