Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby wprowadzenia do ustawodawstwa krajowego przestępstwa tortur.

Rzecznik Praw Obywatelskich systematycznie apeluje do rządu polskiego o wprowadzenie do ustawodawstwa krajowego przestępstwa tortur. Wymóg ten określony został w Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (dalej jako: "Konwencja ONZ"). Zakaz tortur zawarty jest też w art. 40 Konstytucji. Również ustawa - Kodeks karny (dalej jako: "k.k.") penalizuje użycie przemocy, groźby bezprawnej lub innej formy fizycznego lub psychicznego znęcania się przez funkcjonariusza publicznego lub osobę działającą na jego polecenie w celu uzyskania określonych zeznań, wyjaśnień, informacji lub oświadczeń.

Powyższe uregulowania prawne nie są jednak wystarczające. Konwencja ONZ wymaga od państw-stron kryminalizacji tortur jako odrębnego i szczególnego przestępstwa, uwzględniającego co najmniej wszystkie elementy definicji tortur zawartej w art. 1. Powinien to być pierwszy krok do zbudowania całego systemu prewencji tortur w ustawodawstwie krajowym. Konieczne jest bowiem zaprojektowanie szerokiego pakietu rozwiązań, które będą chronić jednostkę przed tego typu naruszeniami. Wiele praktycznych wskazówek na temat wdrażania Konwencji ONZ w przepisach krajowych znalazło się w specjalnym podręczniku (Guide on anti-torture legislation), opracowanym w 2016 r. przez Stowarzyszenie Zapobiegania Torturom (dalej jako: "APT"). Zgodnie z zaleceniami APT ustawodawstwo krajowe powinno zawierać przepisy potwierdzające bezwzględny zakaz tortur.

Co więcej, Konwencja ONZ nakłada na państwa-strony obowiązek zapewnienia prawa do składania skarg do właściwych organów oraz ochrony ofiar i świadków przed represjami, a także zapewnienia szybkiego i bezstronnego dochodzenia w sprawie zarzutów stosowania tortur. Dodatkowo w ustawodawstwie krajowym odzwierciedlenie powinna znaleźć zasada non-refoulement - mówiąca o zakazie wydalania ze swojego terytorium osoby, jeżeli istnieją poważne podstawy, by sądzić, że może jej w innym państwie grozić stosowanie tortur. Komitet Przeciwko Torturom, który odpowiedzialny jest za monitorowanie wdrażania Konwencji ONZ przez państwa-strony, wielokrotnie kierował pod adresem Polski zalecenia podjęcia skutecznych działań legislacyjnych w celu włączenia do prawa krajowego przestępstwa tortur jako odrębnego i szczególnego przestępstwa oraz w celu przyjęcia definicji tortur, obejmującej wszystkie elementy określone w art. 1 Konwencji ONZ. Rzecznik wskazał, iż uznanie tortur za odrębne przestępstwo jest jednoznacznym wyrazem woli zakazania tego zjawiska we wszystkich jego przejawach. Ma także istotny wpływ na budowanie świadomości społecznej i postaw braku akceptacji dla tortur i innych brutalnych praktyk prowadzących do poważnych naruszeń praw człowieka. Dołączenie Polski do grona państw kryminalizujących tortury byłoby nie tylko wyraźnym sprzeciwem wobec stosowania takich praktyk w naszym kraju, ale i ważnym sygnałem dla społeczności międzynarodowej.

Z uwagi na powyższe Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o podjęcie inicjatywy legislacyjnej w zakresie kryminalizacji tortur oraz pełnego wdrożenia Konwencji w polskim ustawodawstwie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 28 sierpnia 2024 r. wskazał, że Ministerstwo Sprawiedliwości uznaje problematykę penalizacji tortur za niezwykle doniosłą, wymagającego ze względów legislacyjnych, a także symbolicznych, odrębnego uregulowania w Kodeksie karnym. W 2024 r. reaktywowana została Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, której zadaniem jest dokonanie koniecznych zmian w obszarze prawa karnego. Jednym z aktualnych zadań tej komisji pozostaje dokonanie oceny szeregu postulatów Ministerstwa Sprawiedliwości a także różnych środowisk prawniczych. Wśród nich znajduje się problematyka penalizacji tortur. Ministerstwo Sprawiedliwości zamierza włączyć się w prace KKPK przedstawiając kierunki pożądanych zmian, pozostających w zgodzie z postulatami RPO. Ministerstwo Sprawiedliwości podziela zatem stanowisko Rzecznika i deklaruje poparcie dla inicjatyw zmierzających do penalizacji tortur jako przestępstwa sui generis w polskim prawie karnym.