Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie regulacji dotyczących zawierania ślubów przez osoby pozbawione wolności.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na kilka aspektów związanych z realizacją na terenie jednostek penitencjarnych prawa osób pozbawionych wolności do zawarcia związku małżeńskiego. Niepokojące jest, że do Biura RPO nadal wpływają skargi na decyzje o odmowie wyrażenia zgody na zawarcie związku małżeńskiego na terenie jednostki penitencjarnej. Decyzje w tym zakresie podejmowane przez administrację więzienną jawią się jako nadmierna ingerencja w życie prywatne osadzonych. Na Służbie Więziennej ciąży obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej bądź porządku publicznego, jednakże nie można tracić z pola widzenia prawa więźniów do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz potencjalnie stabilizującego i resocjalizującego wpływu wstąpienia w związek małżeński.

Rzecznik wskazał także, iż przepis § 5 ust. 1 zarządzenia nr 29/2015 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie transportowania skazanych zawiera zamknięty katalog przesłanek wykluczających możliwość przetransportowania skazanych do innych jednostek. Nie wymienia on takiej okoliczności jak wydana przez Służbę Więzienną zgoda na zawarcie związku małżeńskiego na terenie jednostki penitencjarnej i poczynione w tej sprawie ustalenia z właściwym Urzędem Stanu Cywilnego. Wydaje się jednak, że okoliczność ta, niezwykle znacząca dla osoby pozbawionej wolności, powinna być brana pod uwagę podczas podejmowania decyzji o przeniesieniu skazanego do innej jednostki.

Następnym wzbudzającym wątpliwości aspektem jest uczestnictwo skazanego nupturienta w ceremonii ślubnej w odzieży skarbowej. RPO zauważył, że choć samo wycofanie przez dyrektora jednostki zgody na odzież prywatną z uwagi na przekroczenie dyscyplinarne nie budzi zastrzeżeń, to objęcie tą decyzją także uroczystości zaślubin narusza art. 4 k.k.w., stanowiący o humanitarnym traktowaniu osoby pozbawionej wolności. Zawarcie związku małżeńskiego jest na tyle szczególnym i wzniosłym wydarzeniem w życiu każdego człowieka, również tego pozbawionego wolności, że uniemożliwienie mu korzystania z odzieży prywatnej podczas ceremonii stanowi naruszenie jego prawa do godnego traktowania.

Innym aspektem organizacji ceremonii zawarcia związku małżeńskiego na terenie jednostki penitencjarnej jest udział w niej osób bliskich skazanego. W myśl art. 105a § 2 k.k.w. w widzeniu mogą uczestniczyć nie więcej niż dwie osoby pełnoletnie, chyba że dyrektor zakładu karnego, w uzasadnionych wypadkach, wyrazi zgodę na udział większej liczby osób. Zawarcie związku małżeńskiego niewątpliwie może być potraktowane jako uzasadniony przypadek, który przemawia za pozytywną decyzją dyrektora co do większej liczby osób uczestniczących w widzeniu. Tak dalekie ograniczenie liczby osób bliskich co do udziału w ceremonii ślubnej stanowi naruszenie prawa do poszanowania życia rodzinnego. Choć znaczące ograniczenia liczby gości są w pełni zrozumiałe w świetle konieczności zapewnienia porządku i bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej, to jednak nie powinny one iść tak daleko, by stanowić przeszkodę do uczestnictwa w ceremonii rodziców oraz dzieci, w tym pełnoletnich, nupturientów.

Rzecznik podkreślił, że ślub jest szczególnym wydarzeniem w życiu człowieka, niezależnie od tego, czy został on pozbawiony wolności. Z tego powodu w odniesieniu do organizacji zawarcia związku małżeńskiego na terenie jednostki penitencjarnej nie można kierować się nadmiernym formalizmem, który stałby na przeszkodzie możliwości należytego celebrowania tej uroczystości. Za dyrektywy postępowania należy przyjąć honorowanie praw człowieka oraz zasad współżycia społecznego. Wspólny pobyt uczestników ceremonii, wykonanie pamiątkowego zdjęcia i poczęstunek po zaślubinach z pewnością nadaje uroczystości bardziej odświętny charakter. Co więcej, uroczysty charakter wydarzenia i celebrowanie go z uwzględnieniem wspomnianych elementów zapewne dodatnio wpłynąłby na proces resocjalizacji skazanych, czyli przyczyniłby się pozytywnie do realizacji jednej z podstawowych funkcji kary pozbawienia wolności.

Rzecznik zwrócił się do Dyrektora Generalnego SW z prośbą o poinformowanie o zajętym stanowisku w przedstawionej sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Dyrektor Generalny Służby Więziennej w piśmie z 12 lipca 2024 r. zauważył, że ceremonia ślubna w warunkach więziennych sprowadza się do szczególnego rodzaju widzenia z osobami w niej uczestniczącymi. Niezbędnym jest zatem, aby osoby, które mają uczestniczyć w tego rodzaju uroczystości poddane zostały weryfikacji w oparciu o art. 105a § 4 Kodeksu karnego wykonawczego, który stanowi, iż widzenie z osobą niebędącą członkiem rodziny lub inną osobą bliską, skazany może otrzymać za zezwoleniem dyrektora zakładu karnego. Kierujący jednostką penitencjarną podejmując decyzję w kwestiach organizacyjnych tego rodzaju przedsięwzięcia posiada pewien margines uznaniowości uwzględniający interes osoby pozbawionej wolności oraz takie czynniki jak utrzymanie porządku, bezpieczeństwa i spokoju w zakładzie karnym. Oczywistym jest przy tym, że decyzje podejmowane w tym zakresie powinny być poprzedzone szczególną analizą indywidualnej sytuacji danej osoby mając na względzie charakter ceremonii i jej szczególne znaczenie w życiu każdego człowieka. W przekonaniu Dyrektora obecnie obowiązujące przepisy dotyczące możliwości zorganizowania tego rodzaju uroczystości w warunkach izolacji oraz te regulujące sposób transportowania osób osadzonych nie ograniczają prawa osób pozbawionych wolności do zawarcia związku małżeńskiego na terenie jednostek penitencjarnych oraz poszanowania życia rodzinnego i prywatnego. Zdaniem Dyrektora Generalnego SW brak jest aktualnie podstaw do podejmowania w tym zakresie działalności legislacyjnej.