Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby znowelizowania ustawy o komornikach sądowych z dnia 2024-07-08.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby znowelizowania ustawy o komornikach sądowych.
Na tle jednej ze spraw indywidualnych badanych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich ujawnił się poważny problem systemowy związany z charakterem decyzji Ministra Sprawiedliwości w przedmiocie zawieszenia komornika oskarżonego o popełnienie przestępstwa.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o komornikach sądowych (dalej jako: "u.k.s."), "Minister Sprawiedliwości zawiesza komornika w czynnościach, jeżeli przeciwko komornikowi wszczęto postępowanie o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe". Formuła "zawiesza" jest interpretowana w orzecznictwie jako bezwzględny obowiązek automatycznego zawieszenia komornika w przypadku wszczęcia przeciwko niemu postępowania o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, niezależnie od wiarygodności materiału dowodowego.
W ocenie RPO w procedurze zawieszenia komornika występują cztery zasadnicze problemy: automatyzm decyzji o zawieszeniu komornika w przypadku określonym w art. 18 ust. 1 pkt 1 u.k.s. narusza zasadę domniemania niewinności oraz zasadę równości, bo w przypadku pozostałych prawniczych zawodów zaufania publicznego decyzja o zawieszeniu podejmowana jest z uwzględnieniem okoliczności indywidualnych; ograniczenie kontroli sądowej wspomnianej decyzji Ministra Sprawiedliwości do czysto formalnego potwierdzenia istnienia w obiegu prawnym postanowienia prokuratora o postawieniu komornikowi zarzutów narusza prawo do skutecznego środka odwoławczego; przewidziana w art. 48 ust. 2 u.k.s. nadmiernie surowa, sztywna i automatyczna sankcja w postaci obniżenia dochodu komornika o 75% z powodu zawieszenia narusza zasadę proporcjonalności; brak wyrównania utraconych przez komornika dochodów w przypadku prawomocnego uniewinnienia narusza prawo do rekompensaty za straty poniesione na skutek nieuzasadnionego oskarżenia.
Co istotne, jedynie w przypadku komornika fakt wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego wiąże się z jego automatycznym zawieszeniem. Tymczasem w przypadku prokuratorów, radców prawnych, notariuszy i rzeczników patentowych wszczęcie postępowania karnego przeciwko nim stanowi jedynie fakultatywną podstawę zawieszenia w czynnościach. W przekonaniu Rzecznika nie istnieją żadne racjonalne powody, aby w tym względzie komorników traktować surowiej niż pozostałe ww. zawody.
Ponadto, inaczej niż sąd dyscyplinarny, Minister Sprawiedliwości nie przeprowadza oceny indywidualnej przed podjęciem decyzji o zawieszeniu komornika w trybie art. 18 ust. 1 pkt 1 u.k.s. Takiej oceny nie dokonuje też sąd powszechny, do którego może odwołać się komornik od decyzji. Kontrola sądowa w tym przypadku ma bowiem charakter czysto formalny i ogranicza się do potwierdzenia istnienia w obiegu prawnym postanowienia prokuratora o postawieniu komornikowi zarzutów, niezależnie od ich wiarygodności i ich znaczenia dla prawidłowego wykonywania zawodu.
Kontrola sądowa nie obejmuje weryfikacji, na ile poważne i uzasadnione są stawiane komornikowi zarzuty oraz w jakim stopniu mogą one mu utrudnić rzetelne wykonywanie obowiązków zawodowych. Sąd powszechny kontrolujący decyzję o zawieszeniu komornika ma więc dalece węższe kompetencje niż sąd dyscyplinarny decydujący o zawieszeniu sędziego, adwokata, radcy prawnego, notariusza czy rzecznika patentowego.
Z wydaniem decyzji o zawieszeniu komornika powiązana jest też represyjna sankcja ex lege pozbawiająca komornika 75% dochodu z kancelarii (a contrario z art. 48 ust. 2 u.k.s.), niezależnie od wagi zarzucanego czynu i osobistej sytuacji finansowej zawieszonego. Tymczasem sankcje represyjne powinny być regulowane z uwzględnieniem zasady proporcjonalności, tj. z możliwością miarkowania ich surowości w sposób odpowiedni do okoliczności sprawy.
RPO zauważył wreszcie, iż art. 48 ust. 2 u.k.s. stanowi ingerencję w prawo do wynagrodzenia za pracę i prawo do rekompensaty za nieuzasadnione oskarżenie, które podlegają ochronie konstytucyjnej jako prawo majątkowe. Hipotetyczna możliwość dochodzenia takiej rekompensaty w trybie przepisów o ochronie dóbr osobistych jest iluzoryczna z uwagi na wąskie rozumienie przesłanki bezprawności. Wyrok uniewinniający nie jest uznawany w orzecznictwie za formalne potwierdzenie nielegalności działania prokuratury, a zatem nie stanowi on podstawy do dochodzenia rekompensaty na zasadach ogólnych.
W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z postulatem rozważenia stosownej nowelizacji art. 18 u.k.s.