Wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie możliwości uzyskania prejudykatu w celu zainicjowania postępowania w przedmiocie naprawienia szkody za niezgodne z prawem działanie organu podatkowego z dnia 2024-07-11.
Wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie możliwości uzyskania prejudykatu w celu zainicjowania postępowania w przedmiocie naprawienia szkody za niezgodne z prawem działanie organu podatkowego.
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich zgłaszają się obywatele chcący uzyskać informacje, w jakim trybie mogą dochodzić swoich praw w związku z decyzją podatkową dotkniętą kwalifikowaną wadą prawną, która nie może być weryfikowana w nadzwyczajnym trybie (stwierdzenie nieważności decyzji), z uwagi na upływ terminów przedawnienia, skoro warunkiem zainicjowania postępowania odszkodowawczego jest uzyskanie prejudykatu w stosownym postępowaniu, a uzyskanie go w stosunku do decyzji wydanych później niż 5 lat od dnia jej doręczenia jest w zasadzie niemożliwe. RPO powziął wątpliwości, czy obowiązujące obecnie regulacje postępowania podatkowego są zgodne ze standardami konstytucyjnymi, a w szczególności z art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu) oraz z art. 77 ust. 2 Konstytucji (prawo do odszkodowania za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej).
Rzecznik zauważył, że istota przedstawianego problemu nie dotyczy wyeliminowania wadliwej ostatecznej decyzji administracyjnej (podatkowej) z obrotu prawnego - w drodze stwierdzenia jej nieważności lub wznowienia postępowania - ale możliwości uzyskania potwierdzenia, że decyzja ta wydana została z naruszeniem prawa. Zachodzi to wówczas gdy - z uwagi na upływ terminów ustawowych pozwalających na zainicjowanie trybu nadzwyczajnego - nie jest możliwe wyeliminowanie wadliwej decyzji z obrotu prawnego w wyżej wskazanych trybach. Wydanie prejudykatu nie usuwa wadliwej decyzji z obrotu, a jedynie potwierdza wydanie decyzji z naruszeniem prawa. Nie są to zatem instytucje tożsame.
Wystąpienie przesłanki negatywnej, jakim jest upływ terminu do zainicjowania postępowania nadzwyczajnego, pozbawia organ administracji publicznej kompetencji do ingerencji w relację materialnoprawną ukształtowaną decyzją administracyjną2 . Relacja ta pozostaje w mocy, a ochrona interesu prawnego jednostki oparta jest na prawie do odszkodowania. Rozstrzygnięcie przybiera w takim wypadku formę decyzji stwierdzającej wydanie zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazującej okoliczności, z powodu których organ nie stwierdził jej nieważności - czyli stanowi prejudykat otwierający stronie drogę do ubiegania się o ewentualne roszczenia odszkodowawcze w ramach odrębnego postępowania na drodze cywilnej. Zgodnie bowiem z art. 260 Ordynacji podatkowej, do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy prawa cywilnego.
Dla oceny przedstawionego problemu istotne jest odniesienie się do regulacji ustawy -Kodeks postępowania administracyjnego (dalej jako: "Kpa"). Zgodnie z jej unormowaniami, jeżeli nie można stwierdzić nieważności decyzji na skutek okoliczności, o których mowa w art. 156 § 2 Kpa (upływ terminu do złożenia wniosku), to organ administracji publicznej ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których nie stwierdził nieważności decyzji (art. 158 § 2 Kpa). W doktrynie uznaje się bowiem, że nie jest możliwe wydanie decyzji opartej na art. 158 § 2 Kpa bez konieczności wszczęcia i prowadzenia postępowania o stwierdzenie nieważności. Oznacza to, że przepisy wyłączające to postępowanie wykluczają również wydanie decyzji stwierdzającej naruszenie prawa.
Wskazane wyżej względy uzasadniają zatem stwierdzenie, że regulacje Ordynacji podatkowej w obecnym kształcie utrudniają uzyskanie prejudykatu potwierdzającego, że ostateczna decyzja podatkowa wydana została z naruszeniem prawa, co jest niezbędne do uzyskania odszkodowania za szkodę wyrządzoną ostateczną decyzją podatkową. Bez tego prejudykatu wykluczona jest skuteczna ochrona praw majątkowych na drodze sądowej. Sąd orzekający o roszczeniu odszkodowawczym jest bowiem związany rozstrzygnięciem stwierdzającym wydanie ostatecznej decyzji z naruszeniem prawa.
W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska i rozważenie zainicjowania stosownych zmian legislacyjnych.