Zgłoszenie działu w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego dotyczącego zbadania zgodności z Konstytucją przepisu Kodeksu karnego z dnia 2024-07-31.
Zgłoszenie działu w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego dotyczącego zbadania zgodności z Konstytucją przepisu Kodeksu karnego.
Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w przedmiotowym postępowaniu i wniósł o stwierdzenie, że: art. 178a § 5 ustawy - Kodeks karny (dalej jako: "k.k.") w zakresie, w jakim zobowiązuje sąd do orzeczenia przepadku, o którym mowa w art. 44b § 2 k.k., w razie popełnienia przestępstwa określonego z art. 178a § 1 k.k., jest niezgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W opinii Rzecznika za wprowadzeniem opisanego w art. 44b k.k. w zw. z art. 178a § 5 k.k. względnie obligatoryjnego przepadku pojazdu oraz względnie obligatoryjnego przepadku równowartości pojazdu stał wyłącznie mechanizm realizacji negatywnego prewencyjnego oddziaływania kary. Przepadek pojazdu mechanicznego nie może być zaakceptowany także dlatego, że jest środkiem niezwykle drastycznym, powodującym niekiedy utratę dorobku całej rodziny z kilku lat. Jego skutki dotykają nie tylko osoby sprawcy, ale w dużym stopniu i jego rodziny. Zastosowanie opisanego w uchwalonym art. 44b k.k. obligatoryjnego przepadku równowartości pojazdu może zatem pozostawać w rażącej dysproporcji do wagi popełnionego czynu, zaś sąd nie może podjąć innej decyzji niż jego orzeczenie.
Przyjęcie wartości pojazdu jako elementu, który współwyznacza zakres odpowiedzialności karnej sprawcy, gdyż wyznacza stopień dolegliwości środka reakcji prawnokarnej, jest rozwiązaniem nieprawidłowym i należy ocenić je negatywnie. Podstawową wadą uchwalonego rozwiązania, w odróżnieniu np. od nawiązki, jest brak możliwości miarkowania przez sąd wymiaru tego środka reakcji karnoprawnej.
Wprowadzając przepadek równowartości pojazdu, ustawodawca nie dostrzegł, że miarą dolegliwości nowo wprowadzonego środka reakcji prawnokarnej stała się wartość pojazdu. Czyn zabroniony może zostać popełniony przez sprawcę nowego pojazdu albo w znacznym stopniu zniszczonego. Względna obligatoryjność przepadku równowartości pojazdu opisana w art. 178a § 5 k.k. w zw. z w art. 44b k.k. prowadzi do sytuacji, w których na sprawcę może zostać nałożony obowiązek zapłaty kilkuset tysięcy złotych tylko dlatego, że dopuścił się on przestępstwa z wykorzystaniem drogiego środka komunikacji. Rzeczony przepis prowadzi zatem do sytuacji, w której sądy zostały zobligowane do stosowania reakcji karnej nieadekwatnej zarówno do wagi zdarzenia drogowego z udziałem takiego sprawcy, stopnia jego winy, jak i do jego możliwości majątkowych i zarobkowych. Nie spełnia on zatem wymogów proporcjonalności zawartych w art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
RPO wskazał, że art. 178a § 5 k.k. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego albo przepadku jego równowartości w razie popełnienia przestępstwa określonego m.in. w art. 178a § 1 k.k., chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w § 1 była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia oraz chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami, uniemożliwia sądowi de facto dokonania wyboru w zakresie przesłanek wyznaczających zakres zastosowania normy prawnej, gdyż zakres ten ma charakter względnie obligatoryjny i ograniczony został m. in. do przypisania odpowiedzialności karnej za popełnienie przestępstwa m. in. z art. 178a § 1 k.k. Jednocześnie fragment „chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami” jest niejasny i niewystarczająco precyzyjny oraz uniemożliwia dokonanie prawidłowego wyboru w zakresie zastosowania reakcji karnej, gdyż co do zakresu materialnego, czyli wartości kwoty przepadku odpowiadającej równowartości pojazdu mechanicznego kierowanego przez sprawcę, sąd jest związany treścią art. 178a § 5 k.k., który wprost odsyła do art. 44b k.k. Taki stan rzeczy stanowi zaprzeczenie konstytucyjności, gdyż uniemożliwia realizację standardu orzekania opartego na zasadzie swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy, zasadzie indywidualizacji prawnokarnej reakcji wobec sprawcy, zasadzie oznaczoności kary oraz wyjątków od jej orzekania.