Wystąpienie do Minister Edukacji Narodowej w sprawie organizacji edukacji mniejszości narodowych z dnia 2024-09-02.
Wystąpienie do Minister Edukacji Narodowej w sprawie organizacji edukacji mniejszości narodowych.
Rzecznik Praw Obywatelskich z uwagą monitoruje sposób realizacji przez państwo pozytywnych obowiązków w zakresie ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, w tym także prawa mniejszości do nauki własnego języka oraz nauki we własnym języku.
Podstawowe znaczenie w kontekście organizacji i funkcjonowania szkolnictwa publicznego dla mniejszości narodowych i etnicznych ma ustawa o systemie oświaty, w której art. 13 ust. 2 wskazano trzy różne formy organizacyjne procesu nauczania języka mniejszości, tj. nauczanie w: osobnych grupach, oddziałach lub szkołach; grupach, oddziałach lub szkołach - z dodatkową nauką języka oraz własnej historii i kultury; międzyszkolnych zespołach nauczania. Z tego przepisu mniejszości i społeczność posługująca się językiem regionalnym wywodzą prawo do organizacji nauczania języka (oraz własnej historii i kultury) w osobnych szkołach, które są przeznaczone wyłącznie dla osób chętnych do nauki języka mniejszości. Przepisy art. 13 ust. 2 pkt 1 oraz pkt 2 ustawy o systemie oświaty wskazują bowiem wprost na możliwość organizacji nauki języka mniejszości w osobnych szkołach. Możliwość organizacji nauki w szkołach jest wymieniona obok nauki w grupach oraz oddziałach, co - przy założeniu racjonalności ustawodawcy - prowadzi do wniosku, że jedną z form organizacji nauczania w języku mniejszości lub języka mniejszości w formie dodatkowej jest objęcie tym przedmiotem wszystkich uczniów i uczennic danej szkoły.
Prowadzenie nauki języka mniejszości odbywa się na wniosek rodziców lub ucznia. Sposób złożenia "wniosku rodziców", o którym mowa w początkowej części art. 13 ust. 2 ustawy o systemie oświaty nie został rozstrzygnięty na poziomie ustawowym. Wątpliwości może budzić także czy uregulowanie wnioskowania o naukę języka mniejszości stanowi materię delegacji do wydania rozporządzenia przewidzianego w art. 13 ust. 3 ustawy o systemie oświaty. Choć w przepisie tym brakuje stwierdzenia, że rozporządzenie ma określać procedurę składania wniosku, o którym mowa w art. 13 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, to w rozporządzeniu MEN wskazano wzór i sposób złożenia wniosku o objęcie nauką języka mniejszości lub języka regionalnego, termin na jego złożenie oraz złożenie oświadczenia o jego wycofaniu. Przepis przewiduje także możliwość rezygnacji z nauki języka mniejszości lub języka regionalnego, przy jednoczesnym braku określenia skutków wywoływanych złożeniem takiego oświadczenia. Rodzi to problemy dla szkół publicznych, w których nauka języka mniejszości lub języka regionalnego prowadzona jest we wszystkich oddziałach i objęty jest nią każdy uczeń i każda uczennica. Zagadnienie to budzi wiele wątpliwości i może prowadzić do wniosku, że wskazane jest doprecyzowanie w uregulowaniach prawnych co do skutków, jakie wywołuje złożenie oświadczenia o rezygnacji z nauki języka mniejszości lub języka regionalnego. Wprowadzane zmiany powinny przy tym uwzględniać prawo mniejszości do organizacji nauczania własnego języka w osobnych szkołach. Zastrzeżenia budzi także określony w § 2 rozporządzenia MEN termin na złożenie wniosku o objęcie nauką języka mniejszości.
Wątpliwości budzi również, czy w opisanej sytuacji nauka języka mniejszości lub języka regionalnego powinna być inicjowana na wniosek ucznia lub rodzica, jeżeli zgodnie ze statutem szkoły, każdy uczeń jest obowiązkowo objęty nauką języka mniejszości lub języka regionalnego. Wydaje się, że w przypadku szkół dla mniejszości i społeczności posługującej się językiem regionalnym, wola nauczania języka mniejszości lub regionalnego powinna zostać potwierdzona oświadczeniem pełnoletniego ucznia lub rodzica. Procedura, o której mowa w art. 13 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, powinna zatem zostać doprecyzowana w sposób pozwalający szkołom dla mniejszości i społeczności posługującej się językiem regionalnym wymagać złożenia deklaracji woli nauki języka mniejszości już na etapie postępowania rekrutacyjnego.
RPO podniósł również, że nauczanie języka mniejszości oraz języka regionalnego w osobnych szkołach nie powinno być oceniane jako naruszenie zasady powszechnej dostępności rekrutacji, zawartej w art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy - Prawo oświatowe. Zastrzeżenie wymogu złożenia wniosku o objęcie nauką języka mniejszości lub regionalnego umożliwia bowiem ubieganie się o przyjęcie do danej placówki na równych, przejrzystych i możliwych do spełnienia zasadach, co stanowi główny sens zasady powszechnej dostępności rekrutacji. Należy również zauważyć, że sam fakt uczestniczenia w postępowaniu rekrutacyjnym do szkoły dla mniejszości lub społeczności posługującej się językiem regionalnym można odczytywać jako wolę objęcia nauką takiego języka. Tym niemniej obecnie obowiązujące przepisy wymagają dogłębnej analizy pod kątem ich spójności.
Wobec powyższego, Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o uwzględnienie przedstawionych uwag w toku prowadzonej w resorcie edukacji narodowej analizy obowiązujących uregulowań prawnych dotyczących szkolnictwa mniejszości.