Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku możliwości zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie wyłączenia jawności postępowania z dnia 2024-11-14.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku możliwości zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie wyłączenia jawności postępowania.
Na tle rozpoznawanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich spraw ujawnił się problem braku możliwości zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie wyłączenia jawności postępowania. W przekonaniu Rzecznika przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie, w jakim nie przewidują możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie sądu o przeprowadzeniu posiedzenia lub jego części za zamkniętymi drzwiami, są niezgodne z konstytucyjnym prawem stron do zaskarżania orzeczeń w pierwszej instancji oraz prawem obywateli do zewnętrznej jawności postępowania.
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że jawność postępowania jest nie tylko prawem stron, ale także każdego pełnoletniego obywatela, który co do zasady może wziąć udział w każdym interesującym go posiedzeniu sądu w określonej sprawie. Po pierwsze, motywuje ona sędziego orzekającego w sprawie do autokontroli, czyli do bardziej skrupulatnego i rzetelnego wypełniania obowiązków procesowych. Po drugie, umożliwia osobom postronnym, występującym w roli reprezentantów opinii publicznej, sprawowanie obywatelskiej kontroli nad działalnością sądów oraz informowanie społeczeństwa o jej wynikach. Na związek między jawnością zewnętrzną a rzetelnością procesu wskazuje Europejski Trybunał Praw Człowieka. Tymczasem sąd może odmówić obywatelowi jego konstytucyjnego prawa do jawności w drodze niezaskarżalnego postanowienia niewymagającego uzasadnienia, tym samym ograniczając także chronione konstytucyjnie i konwencyjnie prawo podmiotowe publiczności do udziału w posiedzeniach sądowych, co jest w ocenie RPO nieakceptowalne, jako pozostające w sprzeczności z Konstytucją.
Jak się podkreśla w doktrynie, omawiane prawo podmiotowe obejmuje nie tylko orzeczenia co do istoty, ale także postanowienia dotyczące kwestii incydentalnych. Postanowienie sądu o wyłączeniu jawności postępowania ingeruje pośrednio w prawo do rzetelnego procesu sądowego, bo jawność zewnętrzna jest jedną z gwarancji procesowej rzetelności. Nie można się więc zgodzić ze stanowiskiem Ministra Sprawiedliwości wyrażonym w uprzednio kierowanej do Rzecznika korespondencji, że „to nie strony zostają ograniczone w swych uprawnieniach tylko publiczność nie ma wstępu na salę sądową”. Wyłączenie jawności posiedzenia uderza nie tylko w prawa publiczności, ale także w prawa stron postępowania, które mogą życzyć sobie udziału publiczności w posiedzeniu jako jednej z gwarancji rzetelności procesu. Skoro zaś postanowienie sądu ingeruje w prawo jednostki, powinno podlegać zaskarżeniu. Wymagań wynikających z Konstytucji nie realizuje art. 380 k.p.c. pozwalający sądowi odwoławczemu na ocenę niezaskarżalnych postanowień sądu I instancji. Stanowi bowiem część procedury apelacyjnej będącej wyrazem dwuinstancyjności postępowania.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zainicjowanie prac legislacyjnych nad nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego.