Wystąpienie do Ministra Cyfryzacji w sprawie przypadków odmowy prawa do głosowania w ostatnich wyborach do Parlamentu Europejskiego z dnia 2024-11-28.
Wystąpienie do Ministra Cyfryzacji w sprawie przypadków odmowy prawa do głosowania w ostatnich wyborach do Parlamentu Europejskiego.
W ostatnim czasie do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło kilka wniosków obywateli dotyczących odmowy wydania im kart do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Polsce, ze względu na usunięcie ze spisu wyborców w związku z ujęciem na liście wyborców w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.
W sprawie tej RPO wystąpił z prośbą o wyjaśnienia do Ministerstwa Cyfryzacji. W odpowiedzi wskazano, że „poszczególne kraje Unii Europejskiej, przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, za pośrednictwem dedykowanej platformy przygotowanej przez Komisję Europejską S-CIRCABC, przekazały Polsce wykazy obywateli polskich, którzy zadeklarowali chęć głosowania w wyborach organizowanych w danym kraju członkowskim, przy czym dotyczy to tylko wyborów do Parlamentu Europejskiego. W oparciu o przekazane informacje, wyborcy wskazani na wykazach przekazanych przez poszczególne kraje UE zostali skreśleni ze spisów wyborców w Polsce, co oznacza, że mogli oddać głos tylko w kraju, który poinformował o tym, że osoba taka znajduje się na zagranicznym spisie wyborców. (…) strona polska nie posiada wiedzy na temat zasad przyjmowania deklaracji udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego przez pozostałe Państwa członkowskie. Strona Polska nie ma także żadnych mechanizmów i możliwości ich weryfikacji, a zwłaszcza kwestionowania przekazywanych danych. Wyborcy, którzy zostali usunięci ze spisu wyborców w Polsce wobec deklaracji glosowania w innym kraju UE, nie są informowani o podjętych czynnościach. Działania takie nie są przewidziane w przepisach prawa”.
Należy zauważyć, że na podstawie art. 4 ust.1 dyrektywy 93/109/WE3 oraz art. 3 Kodeksu wyborczego, w tych samych wyborach do PE głosować można tylko jeden raz. Gwarancją tej zasady jest norma wyrażona w art. 26 § 4 Kodeksu wyborczego, który stanowi, że wyborca może być ujęty tylko w jednym spisie wyborców.
Wobec zarysowanego wyżej stanu prawnego należy wskazać na dwa problemy. Pierwszy z nich dotyczy wyborców posiadających podwójne obywatelstwo, którzy mogą być ujmowani w spisie wyborców w sposób automatyczny. Drugi dotyczy możliwości stosowania przez niektóre państwa członkowskie UE przepisów krajowych, które nie odpowiadają wymogowi, o którym mowa w art. 9 ust. 1 dyrektywy 93/109/WE, i posługują się innymi mechanizmami ujmowania wyborcy na liście wyborców, niż ujęcie na wyraźny wniosek wyborcy. Choć interpretacja § 10 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia w sprawie spisu wyborców w zgodzie z art. 9 ust. 1 i 2 dyrektywy 93/109/WE pozwala na twierdzenie, że gwarantem zgodności woli („chęci”) wyborcy ze stanem listy wyborców jest przede wszystkim państwo, w którym wyborca niebędący obywatelem wyraża chęć głosowania, nie uzasadnia to jednak przyjęcia przez państwo obywatelstwa (także: jednego z obywatelstw) roli biernego obserwatora. Akceptacja wykreślenia obywatela ze spisu wyborców na podstawie § 10 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia w sprawie spisu wyborców – co wiąże się z uniemożliwieniem mu skorzystania z prawa wybierania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, zagwarantowanego obywatelom w art. 10 § 1 pkt 2 Kodeksu wyborczego – jest uzasadniona wyłącznie, jeśli jest wyrazem woli danego obywatela. Okoliczność, że Polska nie ma żadnych mechanizmów i możliwości weryfikacji, a zwłaszcza kwestionowania przekazywanych przez inne państwa członkowskie danych w ww. zakresie, skłania do podjęcia innych środków zabezpieczających możliwość pełnego urzeczywistnienia woli wyborcy w zakresie miejsca głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego.
Takim środkiem, w ocenie Rzecznika, powinno być co najmniej poinformowanie obywateli polskich o wykreśleniu ich ze spisu wyborców w związku z otrzymaniem informacji o ich ujęciu na liście wyborców innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Na rzecz zasadności zastosowania takiego mechanizmu przemawiać może w szczególności sytuacja części osób posiadających podwójne obywatelstwo państw, które stosują system automatycznego ujmowania obywateli w rejestrach i spisach na listach wyborców. Takie osoby nie będąc poinformowane o właściwym miejscu głosowania, nie mogą być pewne tego, w którym państwie mogą oddać głos w wyborach do Parlamentu Europejskiego, co w niektórych przypadkach prowadzi do błędów skutkujących całkowitym uniemożliwieniem oddania głosu w wyborach do PE. Poinformowanie obywateli o wykreśleniu ich ze spisu wyborców, dokonane ze stosownym wyprzedzeniem, stanowiłoby także znaczne ułatwienie, a w niektórych sytuacjach nawet umożliwienie skorzystania z uprawnienia, o którym mowa w art. 9 ust. 4 dyrektywy 93/109/WE, do „złożenia wniosku o skreślenie z listy wyborców” w innym państwie członkowskim, co stanowi środek doprowadzenia do ustalenia miejsca głosowania zgodnego z wolą wyborcy.
Mając na uwadze istotną rolę, jaką pełni informowanie obywateli o miejscu, w którym mogą skorzystać z czynnego prawa wyborczego w wyborach do PE, niepokój musi wzbudzać okoliczność, że w aplikacji mObywatel, za której udostępnianie, utrzymanie i rozwój, zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 1 ustawy o aplikacji mObywatel – odpowiedzialny jest Minister Cyfryzacji, podawano obywatelom błędne informacje odnoszące się do ich miejsca głosowania. Powyższe niedopatrzenie w większości badanych przez RPO spraw doprowadziło do powstania bądź utrwalenia błędnego przekonania po stronie Wnioskodawców odnośnie do właściwego im miejsca głosowania, co w praktyce uniemożliwiło skorzystanie z czynnego prawa wyborczego w wyborach do Parlamentu Europejskiego.
Z tych wszystkich przyczyn, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie przygotowania stosowanej nowelizacji przepisów prawa wyborczego, która zakładałaby wprowadzenie obowiązku poinformowania obywateli polskich o wykreśleniu ich ze spisu wyborców w związku z otrzymaniem informacji o ujęciu ich na liście wyborców innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.