Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w sprawie podjęcia uchwały wyjaśniającej przepisy prawne dotyczące ustalenie wartości nieruchomości wywłaszczonej lub przejętej z mocy prawa na podstawie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych z dnia 2024-12-12.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w sprawie podjęcia uchwały wyjaśniającej przepisy prawne dotyczące ustalenie wartości nieruchomości wywłaszczonej lub przejętej z mocy prawa na podstawie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.
Zawarte w treści wniosku o podjęcie uchwały dotyka szerszego zagadnienia, tj. prawidłowego ukształtowania normy prawnej, znajdującej zastosowanie w przypadku ustalenia wartości nieruchomości wywłaszczonej lub przejętej z mocy prawa na podstawie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, które na dzień wydania decyzji były przeznaczone pod inwestycję drogową. Artykuł 134 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami przewiduje, że ,,wartość nieruchomości dla celów odszkodowania określa się według aktualnego sposobu jej użytkowania, jeżeli przeznaczenie nieruchomości, zgodne z celem wywłaszczenia, nie powoduje zwiększenia jej wartości". W artykule 134 ust. 4 u.g.n. wyrażona została natomiast tzw. zasada korzyści. Zgodnie z § 36 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z w sprawie wyceny nieruchomości sporządzania operatu szacunkowego: ,,W przypadku gdy na realizację inwestycji drogowej została wywłaszczona lub przejęta z mocy prawa nieruchomość, która na dzień wydania decyzji była przeznaczona pod inwestycję drogową, wartość rynkową określa się, przyjmując przeznaczenie nieruchomości przeważające wśród gruntów przyległych, chyba że określenie wartości jest możliwe przy uwzględnieniu cen transakcyjnych nieruchomości drogowych. Przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio". Obowiązujący obecnie przepis § 49 ust. 4 rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie wyceny nieruchomości4 zachowuje tożsamą treść.
Rzecznik podziela stanowisko Prezesa NSA, iż na gruncie stosowania przytoczonych wyżej unormowań ujawniły się wątpliwości interpretacyjne oraz rozbieżności w wykładni, których wyrazem było ukształtowanie się co najmniej dwóch wiodących linii orzeczniczych. Pierwsza linia nakazywała prowadzenie wykładni z uwzględnieniem zasady korzyści wysłowionej, druga zaś, wiązana z najnowszym orzecznictwem, zakłada natomiast wyłączność regulacji rozporządzenia, występującego wówczas jako lex specialis wobec przepisów u.g.n. Poglądy zbieżne z pierwszą linią orzeczniczą pojawiają się także i w nowszym orzecznictwie sądów administracyjnych.
Opisany we wstępie wniosku Prezesa NSA problem z zastosowaniem ww. regulacji dotyczy więc określenia, czy przepisy rozporządzenia mogą stanowić samoistną podstawę dla rekonstrukcji normy prawnej, stosowanej w przebiegu ustalenia wysokości odszkodowania za wywłaszczoną lub przejętą z mocy prawa nieruchomość, czy też obligatoryjnie winny uwzględniać przepisy u.g.n. - w zakresie wyrażonej zasady korzyści.
W ocenie Rzecznika błędnym pozostaje przyjęcie, że § 49 ust. 4 r.w.n. § 36 ust. 4 r.w.n. - jako przepisy szczególne - powinny stanowić samodzielną podstawę normatywną, w przypadku ustalenia wartości nieruchomości wywłaszczonych lub przejętych z mocy prawa na podstawie przepisów specustawy drogowej. Pogląd ten jest charakterystyczny dla drugiej z zaprezentowanych i analizowanych we wniosku linii orzeczniczych.
W ocenie Rzecznika tylko pełne uwzględnienie ,,zasady korzyści", urzeczywistniać będzie konstytucyjny standard ochrony praw wolności człowieka i obywatela.
Zaaprobowany w ramach I linii orzeczniczej NSA pogląd, wpisujący się w obowiązek prowadzenia prokonstytucyjnej wykładni prawa urzeczywistnia, względnie realizuje w większym stopniu, konstytucyjny standard ochrony prawa własności i związanego z nim prawa do słusznego odszkodowania. Uwzględnia także aspekt proporcjonalności wprowadzanych ograniczeń w zakres uprawnień jednostki. Słuszność takiego stanowiska potwierdza także wzgląd na obowiązek prowadzenia wykładni aktów wykonawczych do ustawy w zgodzie z jej rzeczywistym brzmieniem i systematyką, a także zgodnie z hierarchicznie ukształtowaną strukturą powszechnie obowiązujących aktów prawnych.