Uwagi Rzecznika Praw Obywatelskich do projektu ustawy Ministerstwa Sprawiedliwości o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw z dnia 2024-12-18.
Uwagi Rzecznika Praw Obywatelskich do projektu ustawy Ministerstwa Sprawiedliwości o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw
W odpowiedzi na przekazany projekt ustawy o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw, Rzecznik przedstawił uwagi. Jednym z głównych celów projektu jest zmiana sposobu składania wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały oraz zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE poprzez zastąpienie obowiązku złożenia ww. wniosków w formie papierowej podczas osobistego stawiennictwa w urzędzie wojewódzkim obowiązkiem złożenia ww. wniosków w postaci elektronicznej za pośrednictwem Modułu Obsługi Spraw. Proponowane usprawnienie procedur legalizacji pobytu cudzoziemców ma wynikać z konieczności obsłużenia wzrastającej z roku na rok liczby wniosków o legalizację pobytu w Polsce. Opisane rozwiązanie było już przedmiotem wystąpienia Rzecznika, w którym pozytywnie oceniony został kierunek proponowanych zmian i umożliwienie składania przez cudzoziemców wniosków o udzielenie zezwoleń pobytowych w postaci elektronicznej, bez konieczności osobistego stawiennictwa w urzędzie. W tym miejscu należy jednak ponownie zwrócić uwagę na zróżnicowany poziom kompetencji cyfrowych cudzoziemców. W uzasadnieniu projektu wprawdzie wskazano, że w celu zminimalizowania ryzyka wykluczenia cyfrowego aplikujących, zobowiązano wojewodę do zapewnienia pomocy przy składaniu wniosku o udzielenie zezwolenia pobytowego w lokalu urzędu wojewódzkiego. Wymaga to jednak odpowiednio przygotowanych stanowisk komputerowych, gwarantujących ochronę danych osobowych, a także wsparcia wnioskodawcy ze strony pracowników urzędów wojewódzkich. Warto mieć również na uwadze, że zgodnie z projektem cudzoziemiec, składając wniosek o zezwolenie na pobyt, opatruje go kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym, co może stanowić dodatkowe utrudnienie, a w przypadku konieczności uzyskania przez cudzoziemca numeru PESEL także wydłużenie całej procedury. Rzecznik pozytywnie ocenił uregulowanie w projektowanej ustawie kwestii zachowania terminu do złożenia wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały oraz zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE w sytuacji nieprawidłowego działania systemu teleinformatycznego MOS, co odpowiada na wyrażone w wystąpieniu Rzecznika wątpliwości co do braku uwzględnienia ewentualnych awarii systemu i sposobu działania w przypadku ich wystąpienia. Jednak nieprawidłowe działanie MOS może powodować stan niepewności u cudzoziemców, w szczególności biorąc pod uwagę fakt, że ponoszą oni daleko idące konsekwencje w przypadku braku złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt w odpowiednim terminie. Umożliwienie w takim przypadku skorzystania z tradycyjnej tj. papierowej formy składania wniosków byłoby wskazane w celu zachowania uprawnienia cudzoziemca do złożenia wniosku o zezwolenie pobytowe w wybranym przez niego terminie. Możliwość składania wniosków o udzielenie zezwolenia na pobyt wyłącznie za pośrednictwem MOS może stanowić istotne utrudnienie dla cudzoziemców, którzy nie posiadają wystarczających umiejętności cyfrowych. Rozwiązania przewidziane w projekcie mogą okazać się niewystarczające, aby zapewnić pełny dostęp do procedur legalizujących pobyt na terytorium RP. Rzecznik zwrócił uwagę na stosunkowo krótki czas na przygotowanie urzędów wojewódzkich do nowego sposobu składania wniosków przy jednoczesnym ich dużym obciążeniu. Pozytywnie ocenił proponowaną w projekcie zmianę, mającą na celu modyfikację właściwości miejscowej sądu, do którego kierowany jest wniosek o umieszczenie w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w strzeżonym ośrodku małoletniego cudzoziemca przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki. Dostrzeżona została także potrzeba doprecyzowania niektórych regulacji prawnych dotyczących postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej prowadzonego z udziałem małoletnich bez opieki. W ocenie Rzecznika niezbędne jest jednak przyjęcie dodatkowych rozwiązań prawnych, ukierunkowanych na dostosowanie krajowego prawodawstwa do standardów ochrony praw migrujących dzieci. Rzecznik odniósł się do zaproponowanego nowego brzmienia art. 77 ustawy, zgodnie z którym korzystanie przez cudzoziemca z pomocy socjalnej w ośrodku, ale także z opieki medycznej, ma być wstrzymywane z mocy prawa, jeśli cudzoziemiec przebywa poza tym ośrodkiem przez okres dłuższy niż 2 dni. Wskazana w przepisie kategoria osób, wobec których nie wstrzymuje się udzielania opieki medycznej, nie wyczerpuje wszystkich sytuacji szczególnych, które mogą wiązać się z zagrożeniem życia lub zdrowia cudzoziemca, nie uwzględnia także, że cudzoziemiec może przebywać poza ośrodkiem w związku z usprawiedliwioną przyczyną. Proponowane zmiany w sposób nieuzasadniony mogą więc pozbawiać dostępu do opieki medycznej cudzoziemców, wobec których nadal może toczyć się postępowanie o udzielenie ochrony międzynarodowej. Mając na względzie, że niektóre rozwiązania zawarte w projekcie mogą powodować negatywne skutki dla ochrony praw cudzoziemców, Rzecznik zwrócił się z prośbą o uwzględnienie powyższych uwag w toku prowadzonych prac legislacyjnych.