Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z uwagami dotyczącymi ustawy o świadczeniu wspierającym.

Z dniem 1 stycznia 2024 r. weszła w życie ustawa o świadczeniu wspierającym, wprowadzająca do porządku prawnego nowe świadczenie, którego celem jest udzielenie osobom z niepełnosprawnością z największymi trudnościami w samodzielnym funkcjonowaniu pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych. Świadczenie wspierające przysługuje osobie w wieku od ukończenia 18. roku życia posiadającej decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 6b 3 ust. 1 o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób, w której potrzebę wsparcia określono na poziomie od 70 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia. Wysokość świadczenia wspierającego zależy od poziomu potrzeby wsparcia, czyli liczby przyznanych punktów i jest powiązana z wysokością renty socjalnej. Na podstawie analizy wpływających do Rzecznika Praw Obywatelskich skarg odnoszących się do rozwiązań wprowadzonych ustawą o świadczeniu wspierającym Rzecznik zwrócił uwagę na obszary wymagające pogłębionej refleksji i podjęcia działań. Najpoważniejszym problemem związanym z orzekaniem o poziomie potrzeby wsparcia jest kwestia długotrwałości postępowań prowadzonych przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności w przedmiocie rozpoznawania wniosków o wydanie decyzji. Określony ustawowo 3-miesieczny termin jest drastycznie przekraczany przez organy orzecznicze na terenie całego kraju nawet o kilkanaście miesięcy. Problem ten był już wcześniej sygnalizowany przez Rzecznika Pełnomocnikowi Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, jednakże wciąż pozostaje nierozwiązany. Jak wskazują kierowane do Rzecznika skargi, istnieje duża grupa osób, które wystąpiły z wnioskami o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia i zmarły przed wydaniem rozstrzygnięcia przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ze względu na długotrwałe procedowanie wniosku, albo też uzyskały decyzję, ale zmarły w trakcie postępowania o ustalenie świadczenia wspierającego przez ZUS. Natomiast opiekunowie, bliscy, krewni - którzy w czasie trwania postępowania świadczyli wsparcie osobie z niepełnosprawnością, także finansowe, oczekują wypłacenia świadczenia za okres od dnia złożenia wniosku o ustalenie potrzeby wsparcia do dnia śmierci osoby wnioskującej. Kwestia ta nie znajduje rozwiązania na gruncie obowiązującego prawa. Długotrwałe postępowanie orzecznicze niesie za sobą także istotne konsekwencje w przypadku zbiegu prawa do świadczenia opiekuńczego opiekuna i świadczenia wspierającego osoby z niepełnosprawnością. W takiej bowiem sytuacji przewidziany na gruncie ustawowym tryb płynnego przejścia ze świadczenia opiekuńczego dla opiekuna na świadczenie wspierające dla osoby z niepełnosprawnością ulega znacznemu zakłóceniu. Konsekwencją ustalenia prawa do świadczenia wspierającego jest bowiem uchylenie z mocą wsteczną decyzji o ustaleniu świadczenia opiekuńczego. Skutkuje to pozostawianiem opiekunów, których bliski przeszedł na świadczenie wspierające, bez prawa do opłacania składek w okresie od dnia uchylenia prawa do świadczenia opiekuńczego do dnia przyznania świadczenia wspierającego. Na gruncie przepisów u.ś.w. liczne skargi kierowane do Rzecznika dotyczą także wykluczenia z dostępu do świadczenia wspierającego osób przebywających w domach pomocy społecznej i placówkach zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej - szczególnie w sytuacji pobytu na zasadach komercyjnych pełnopłatnych. Materia ta w opinii Rzecznika wymaga dodatkowej analizy obejmującej kwestie zróżnicowanego charakteru placówek opieki całodobowej, trybu przyjęcia i podstaw pobytu mieszkańców oraz zakresu wnoszonej odpłatności za pobyt. Tym bardziej, że celem świadczenia jest udzielanie osobom z niepełnosprawnością pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych. Kształt art. 5 ust. 1 u.ś.w. powoduje, że prawa osoby z niepełnosprawnością do prowadzenia niezależnego życia i dokonywania wyboru miejsca zamieszkiwania doznaje istotnego ograniczenia. Ustawa o świadczeniu wspierającym nie przewiduje możliwości złożenia przez osobę z niepełnosprawnością wniosku w formie innej niż cyfrowa. Ze skarg wpływających do Rzecznika wynika jednak, że ograniczenie to stanowi istotną barierę w korzystaniu z możliwości uzyskania wsparcia, gdyż w przypadku niektórych osób z niepełnosprawnościami brak możliwości złożenia wniosku w wersji papierowej stanowi wyzwanie, zwłaszcza z uwagi na konieczność posiadania kompetencji cyfrowych.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Minister Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej z prośbą o analizę przedstawionych uwag oraz ich uwzględnienie w celu wzmocnienia efektywności wsparcia kierowanego do osób z niepełnosprawnością i ich opiekunów