Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie długotrwałości postępowań, w sprawie znalezienia kandydatów na opiekunów prawnych dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości w sprawie dotyczącej długotrwałości postępowań, których celem jest znalezienie kandydatów na opiekunów prawnych dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie. Długotrwałość ta jest spowodowana w większości przypadków brakiem chętnych kandydatów na opiekuna prawnego dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Działania podejmowane m. in. Przez Rzecznika przyczyniły się do wypracowania w ostatnim czasie projektu ustawy o systemie wspieranego podejmowania decyzji. Przewidziane w tym projekcie instytucje prawne mają zastąpić obecnie funkcjonującą instytucję ubezwłasnowolnienia. Jednocześnie w Polsce nadal obserwuje się przyrost liczby osób ubezwłasnowolnionych. Zgodnie z art. 176 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka. Jeżeli brak małżonka, ojca lub matki opiekun powinien być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich osobie ubezwłasnowolnionej. W braku takich osób sąd opiekuńczy zwraca się o wskazanie osoby, której opieka mogłaby być powierzona, do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej albo do organizacji społecznej. Pomimo upływu wielu lat, niestety nadal odnotowywane są liczne przypadki trudności sądów ze znalezieniem osób chętnych do pełnienia roli opiekunów prawnych. Wynagrodzenie opiekuna prawnego przyznaje sąd i jest ono zróżnicowane w zależności od tego, czy ubezwłasnowolniony posiada majątek, a także czy nakład pracy jest znaczny. Rzecznik zauważa, że liczba skarg, dotyczących problemów napotykanych przez sądy w poszukiwaniu kandydatów na opiekunów prawnych, kierowanych do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w ostatnich latach wzrosła. W wielu skargach wskazywano, że czas oczekiwania na wyznaczenie opiekuna prawnego wynosi rok lub więcej. Do Rzecznika docierają informacje świadczące o bezradności sądów, wobec bezskutecznego wyczerpania dostępnych możliwości ustalenia kandydata na opiekuna prawnego. Mając na uwadze interes osób ubezwłasnowolnionych, pozostawianie ich bez należytej opieki prawnej, nawet przez krótki czas, bezwzględnie zagraża dobru tej osoby, jej bezpieczeństwu prawnemu i jest sprzeczne z istotą instytucji. W orzecznictwie SN podkreśla się, że „osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może być traktowana przedmiotowo, a z uwagi na swoje ograniczenie pozostaje pod szczególną ochroną.” Wobec powyższego, w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, istnieje pilna potrzeba podjęcia niezwłocznych działań w zakresie właściwego zabezpieczenia potrzeb osób ubezwłasnowolnionych, które nie posiadają zdolności do czynności prawnych i jednocześnie pozostają bez należytej reprezentacji ich interesów, a w przyszłości – potrzeb osób dla których sąd ustanowi kuratora wspierającego, a przede wszystkim -reprezentującego. Przypadki pozostawania przez dłuższy czas bez faktycznego wsparcia w sytuacji, gdy sąd ograniczył swoim orzeczeniem możliwość samodzielnego działania przez daną osobę nie dają się pogodzić ze standardami ochrony praw człowieka i uzasadniają poszukiwanie wszelkich możliwych rozwiązań, które zapewnią wszystkim osobom potrzebującym wsparcia właściwą opiekę i reprezentację – nie tylko formalnie, ale w rzeczywistości. Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie zasadności podjęcia działań, celem systemowego rozwiązania problemu braku kandydatów na opiekunów, a jeśli takie działania zostały podjęte, to o informację o ich przedmiocie i zakresie.